Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

 

---

178 
 
Tarafkashlikning yoʻqligi 
Tarafkashlik  baholashni  amalga  oshirayotganda  talabaning  shaxsiy 
xarakteristikasi  (masalan,  jinsi,  irqi  yoki  ijtimoiy  kelib  chiqishi)  tufayli  uning 
mehnatini  buzib  koʻrsatish  orqali  paydo  boʻladi  (Popham,  2005).  Ikkita 
tarafkashlik baholash  turi  muhimdir:  qoʻpollik va  adolatsiz  jazolash. Baholash 
tizimi  qoʻpol  boʻlishiga  sabab  koʻpincha  testda  salbiy  stereotiplar  borligidir. 
Misol  uchun,  sogʻlik  darsining  baholash  tizimida  barcha  doktorlar  erkak  va 
barcha  hamshiralar  ayol  deya  tariflangan  boʻlishi  mumkin.  Yoki  ijtimoiy 
bilimlar  sinfida  Latinolar  va  Osiyoliklar  tugʻma  Amerikalik  emas,  balki 
imigrantlar deb aytilishi mumkin. Ushbu misollarda ba’zi ayollar, Latinolar va 
Osiyoliklar  stereotiplardan  tahqirlanishlari  mumkin  va  testda  yaxshi  ishlay 
olmasliklari mumkin. 
Adolatsiz  jazolash  mavzular  bir  guruhni  haqorat  qilganida  emas,  balki, 
turlicha  tajriba  tufayli  boʻlishi  mumkin.  Misol  uchun,  qaysidir  sport  bilimini 
baholovchi  matematik  mavzu  guruhlarni  oʻsha  sport  turidan  behabar  deya 
baholashi  mumkin  (masalan,  imigrantlar  uchun  Amerika  futboli).  Yoki  bir 
guruhga  oʻz  jamoalarining  konsepsiyasiga  simfonik  orkestr  yordamida  modul 
yaratish  buyurilsa,  bu  ish  oldin  orkestr  ijrolariga  qatnagan  talabalar  uchun 
osonroq  kechishi  mumkin  –  ehtimol,  serob  oilalardan  chiqqan  talabalarda. 
Adolatsiz  jazolashlar  faqatgina  talabalar  darsda  yomon  qatnashganida  sodir 
boʻlmaydi.  Masalan,  fizikaviy  ta’lim  darsida  qaysidir  sport  haqida  muhokama 
qilib,  keyin  u  haqda  savol  berish  adolatsiz  jazolash  hisoblanmaydi,  chunki  bu 
savol sinfda oʻrgatiladigan bilimdan tashqari narsani qamramaydi.  
Koʻp  irqli  sinfxonalarda  ilk  bora  dars  berayotgan  oʻqituvchilar  uchun 
murakkablik paydo boʻlishi mumkin, chunki ular guruh a’zolarini noqulay holga 
solmaydigan baholash tizimlarini yaratishlari kerak. Oʻqituvchilar talabalarning 
turli  kelib  chiqishlari  kuchli  ta;sir  qilishini  jiddiy  oʻylab  koʻrishlari  kerak. 
Talabalar nima deyishini diqqat bilan tinglash va ularning kelib chiqish bilimlari 
haqida oʻrganish muhimdir.