Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

4.4.2. Kasbiy anglanganlik 
belgilashda oʻqituvchining 
strategiyalari 
 
Oʻqituvchi 
tomonidan 
yaratilgan  baholash  strategiyalari. 
Kim    degan  shaxs  oltinchi  sinf 
talabalarini  oʻqitadigan  maktab  joylashgan  jamiyatda  yashovchi  oilalarning 
koʻpchiligi  kambagʻallik  darajasidan  ham  quyi  yashashadi.  Har  yili  uning 

---

248 
 
maktabidagi talabalarning koʻp qismi shtat testlaridan yiqilishadi. Kim maktab 
oʻquv  qoʻllanmalariga  suyanadi  va  odatda  Til  San’ati  va  Ijtimoiy  Saboqlar 
fanlarida  toʻgʻridan-toʻgʻri  koʻrsatmalardan  foydalanadi.  Sinfdagi  baholash 
tizimi  oʻzida  shtat  testlarinikini  aks  ettiradi,  ana  shunda  talabalar  baholash 
formati bilan tanishib olishadi. Kym motivatsiyaga bagʻishlangan yozgi bitiruv 
kursida  bir  maqolani  oʻqib  qoladi,  “Afro-Amerikalik  talabalar  ichki  dunyosini 
sharaflovchi  va  undovchi  oʻqitish  strategiyalari”  (Teel,  Debrin-Parecki,  & 
Covington,  1998)  va  shu  kuzda  oʻzining  koʻrsatmalari  va  baholash  tizimini 
toʻrtta  yoʻl  bilan  oʻzgartirishga  qaror  qiladi. Birinchidan,  u  intilishga  e’tiborni 
qaratish qobiliyatiga kuchaytiruvchi urgʻu beradi va talabalarga toki kriteriyaga 
kelmaguncha, oʻz ishlarini qayta koʻrib chiqishlariga imkoniyat yaratib beradi. 
Ikkinchidan,  u  talabalarning  chiqishga  doir  baholash  kabi  imkoniyatlar  beradi 
(masalan,  ogʻzaki  prezentatsiya,  san’at  proyekti,  kreativ  qoʻlyozma). 
Uchinchidan,  u  talabalardan  video  materiallarini  tayyorlashda,  qogʻozlarni 
tarqatishda  va  shu  kabilarda  yordam  berishlarini  soʻrab,  ularda  mas’uliyatni 
ragʻbatlantiradi.  Toʻrtinchidan,  u  talabalarning  madaniy  meroslarini  hurmat 
qilgan holda, ularni oʻz madaniyatlariga doir biografiyalar va tarixiy afsonalarni 
oʻqishga undaydi. Kimning bayon qilishicha,  talabalardagi  intilish va  oʻzlarini 
tutishlaridagi  oʻzgarishlar  keskin  boʻldi:  talabalar  endi  ancha  tashabbuskor, 
qattiq  ishlashadi  va  yaxshi  narsalar  yaratishadi.  Yil  oxiriga  kelib,  shtat 
testlaridan oʻtgan talabalar soni oʻtgan yilgidan ikki martaga oshdi. 
Kimning  hikoyasi  qismida  standardlashgan  testda  kashf  etadigan 
baholashga  doir  bir  qancha  mavzularni  aks  ettiradi.  Birinchidan,  samarali 
baholash  tizimini  tanlash  koʻrsatmali  amaliyotga,  motivatsiyaga  boʻlgan 
ishonchga  va  shtat  test  tizimining  mavjudligiga  asoslanadi.  Ikkinchidan,  ba’zi 
oʻqituvchi  tomonidan  yaratilgan  baholash  tizimi  talabaning  oʻrganishini  va 
ishtiyoqini oshiradi – ba’zilari esa unday emas. Uchinchidan, oʻqituvchilar oʻz 
oʻqitish qobiliyatlarini amaliy izlanish orqali oshirishlari mumkin. Bu oʻz ichiga 
muammoni aniqlash (masalan, kam undov va muvaffaqiyat), alternativ usullarni 
oʻrganish  (masalan,  adabiyot  oʻqish),  yangi  usullar  ijrosini  ta’minlamoq, 
natijalarni  kuzatish  (masalan,  talabalarning  harakati  va  test  natijalari)  va 
kuzatishlarga  asoslangan  tarzda  strategiyalarni  oʻzgartirishda  davom  etishni 

---

249 
 
oladi.  Soʻnggi  20  yil  ichida  talabalar  oʻrganishini  baholashning  eng  yaxshi 
amallari  keskin  oʻzgarishlarni  boshdan  kechirdi.  Rouzmeri  1970-yillarda 
matematika oʻqituvchisi boʻlganida, u talabalar bilimini baholamasdi, u oldingi 
hafta  davomida  oʻrgatgan  matematik  bilimlari  va  mahoratlari  boʻyicha  test 
olardi. Testlar formati boʻyicha biroz farq qilardi va talabalar testni qogʻoz va 
qalam  yordamida  individual  tarzda  bajarishardi.  Koʻplab  oʻqituvchilar,  shu 
jumladan,  matematika  oʻqituvchilari  ham,  hozirda  oʻz  talabalari  nimalarni 
oʻrganganliklarini  aniqlash  uchun  turli-tuman  metodlardan  foydalanishadi  va 
shu baholash ma’lumotlarini ularning koʻrsatmalarini oʻzgartirishda ishlatishadi.