Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

Kasbiy  shakllanish.  Boʻm-boʻshlik  inqirozi-  toliqish  va  halban  va 
yutuqlarning  yoʻqligidan  siqilish.  Istiqbolsizlik  inqirozi  -  kasbiy  oʻsish 
istiqbolining  kelajak  uchun  real  rejalarining  yoʻqligi.  Muallif  bu  inqirozlarni 
inson  yoshi  bilan  bogʻlamaydi.  Uning  fikricha,  ular  sub’yektiv  kechinmalar 
bilan belgilanadi. V.Ch.Svabodnikov yosh toifasini ishlab chiqishda davrlashni 
asosi sifatida inson jamoasi tushunchasini oladi.  
Jamoada shakllanish 
Bu 
jamoa 
ichida 
kishining  turli  qobiliyatlari 
shakllanadi  va  bu  qobiliyatlar 
turli  jamoalarga  kirish  va 
chiqish  imkonini  beradi.  Har 
bir  yosh pogʻonasiga  oʻtish  bu 
doim  "tugʻilish"  ni  bildiradi 
ya’ni hayotning yangi shakliga 
kirish  demakdir.  Shu  tarzda 
inqirozlarni 
ikki 
guruhga 
boʻladi:  "tugʻilish"  inqirozlari  (bunday  yashash  mumkin  emas)  ikkinchisi, 
rivojlanish  inqirozlari  (sen  kabi  boʻlmoqchiman)  va  oʻzini  anglashning  yangi 

---

239 
 
usullarini  qidirish  va  boshqalar.  Hayotiy  inqirozlar  chet  el  psixologlaridan 
Sh.Byuller,  B.Livexut,    E.Erikson  kabilarning  diqqat  e’tiborida  boʻldi.  Inson 
hayotning  davrlariga,  bosqichlarga  boʻlgan  holda,  ular  bir  bosqichdan 
ikkinchisiga oʻtish davridagi qiyinchiliklarga e’tibor berishadi. Bundan tashqari 
ayollar  va  erkaklarda  uchraydigan  inqirozli  qodisalar  xususiyatlari  orqali  
inqirozni  keltirib  chiqaruvchi  omillarni  taqlil  etadi.1980  yillarda  AQShda 
Amerikalik  jurnalist  Geyil  Ishnxiyning  "kishilar  hayotidagi  bashorat  qilish 
mumkin boʻlgan inqirozlar" nomli maqolasida Amerika oʻrta sinflarining yuqori 
qatlamlaridagilarini  hayotini  umumlashtirish  asosida  4  ta  inqirozni  ajratadi: 
"Tomirlarni  sugʻirish"  ota  onadan  mustaqillikka  chiqish  (16  yosh).  Maksimal 
yutuqlar (23 yosh) hayotiy rejalar korreksiyasi (30 yosh) hayotning  oʻrtasi (37 
yosh) eng ogʻir davr psixologiyada psixik rivojlanish inqirozlarini  oʻrganishga 
katta e’tibor berilgan. Bir psixologik hodisalarni  oʻrganishda turli atamalardan 
foydalanilgan.  "Yoshlar  inqirozlari"  va  "psixik  inqirozlarning  rivojlanishlari" 
tushunchalari  sinonim  sifatida  ishlatiladi.  Bu  esa  oʻz  navbatida  noaniqlikni 
keltirib  chiqaradi.  Masalan,  inqirozli  hodisalarning  rivojlanishi  ma’lum  qisqa 
vaqt  ichida  kuzatiladi.  Ammo  hech  ham  yosh  nazarda  tutilmaydi.  Yosh  -  bu 
inqiroz  koʻrinadigan  fon  xolos,  asosiy  oʻzgarish,  ijtimoiy  vaziyat  va  bosh 
faoliyatning  oʻzgarishi  va  albatta,  psixik  rivojlanish  inqirozlari  bolalik  davri 
bilan  chegaralanmaydi.  Rivojlanishning  ijtimoiy  vaziyati  va  asosiy  faoliyati 
bolalik  davridan  tashqarida  ham  oʻzgaraveradi.  Shunday  qilib,  rivojlanishning 
psixik  inqirozlari  -  bu  rivojlanishning  bir  bosqichidan  ikkinchisiga  oʻtish 
hisoblanadi.  Bu  oʻtish  ijtimoiy  vaziyatning  oʻzgarishi,  asosiy  faoliyatni 
almashtirish va psixologik yaqinliklarning paydo boʻlishi bilan belgilanadi. 14-
16 yoshdan asosiy faoliyat va ijtimoiy vaziyatning oʻzgarishi psixik rivojlanish 
inqirozlarni keltirib chiqaradi. Katta kishining asosiy faoliyati oʻquv - kasbiy va 
kasbiy  faoliyatlar  boʻlganligi  sababli  bu  oʻzgarishlarni  shaxsning  kasbiy 
rivojlanishi inqirozlari deyish toʻgʻri boʻladi. Bu inqirozlarning paydo boʻlishida 
asosiy  faoliyatni  almashtirish  va  oʻzgartirish  muqim  ahamiyatga  ega.  Kasbiy 
inqirozlarning bu turi sifatida ijodiy inqirozlar hisoblanadi. Bu inqirozlar ijodiy 
natijasizlik,  ahamiyatli  yutuqlarining  yoʻqligi,  kasbiy  kuchsizlik  bilan 
belgilanadi.  Bu  inqirozlar  ijodiy  kasb  vakillari  uchun,  ya’ni  yozuvchilar, 

---

240 
 
rejissyorlar, aktyorlar, arxitektorlar va boshqalar uchun ogʻir kechadi. Yoshdagi