|
Birinchidan
, bu iqtisodiy va siyosiy
globallashuv jarayoni mamlakatlar, xalqlarning notekis rivojlanish muammolarini
hal qilmaganligi va bundan tashqari, faqatgina davlatlararo tabaqalashtirishni
kuchaytirib, ―muvaffaqiyatli‖ sanoat rivojlangan mamlakatlari oʼrtasidagi
boʼlinishni kuchaytirganligi bilan eʼtiborlidir.
Ikkinchidan
, davlatlararo raqobat zamonaviy xalqaro munosabatlarning
asosidir. Mamlakatlarning milliy manfaatlari siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy
rivojlanishning turli modellari oʼrtasidagi raqobatning kuchayishi fonida
shakllanmoqda. Shu bilan birga, maʼlum boʼlishicha, turli mamlakatlar sharoitida
muvaffaqiyatli ishlaydigan maxsus universal rivojlanish modellari mavjud emas.
1
Rosenbluth, Frances and Kohno, Masaru, "Japan and the World: Japan‘s Contemporary Geopolitical Challenges –
A Volume in Honor of the Memory and Intellectual Legacy of Asakawa Kan‘ichi" (2008). CEAS Occasional
Publication Series. Book 2. http://elischolar.library.yale.edu/ceas_publication_series/2
158
Uchinchidan
, nodavlat sektorning xalqaro munosabatlarda roli sezilarli
darajada kuchayganiga qaramay, davlatlar jahon siyosiy, iqtisodiy va geosiyosiy
janglarning asosiy ishtirokchilari boʼlib qolmoqdalar. Bundan tashqari, global
inqirozning kuchayishi davrida ularning faolligi va ahamiyati yanada oshadi.
Toʼrtinchidan
, zamonaviy milliy davlatlar hayoti, avvalgidek, hukmronlik
uchun raqobat qoidalari va qonunlari bilan boshqariladi. Shu nuqtai nazardan,
mamlakatning geosiyosiy holati mamlakatning oʼziga xos masalasini hal qilishda
raqobatbardoshlik darajasini belgilaydigan universal koʼrsatkichdir. Dunyoning
ayrim mintaqalarida geostrategik vazifalar boʼlingan.
Beshinchidan
, xalqaro xavfsizlik muammolarining keskin kuchayishi
alohida mamlakatlarning milliy manfaatlarini, birinchi navbatda, amalga oshirish
jarayonini strategik rejalashtirish va boshqarish sohasida qoʼshimcha izlanishlarni
talab qiladi. Geosiyosiy ekspertiza ilmiy va amaliy deb tushunilgan, nazariy va
amaliy muammolarni hal qilishda samarali vosita boʼlib xizmat qiladi. Аktorning
atrof-muhitiga nisbatan raqobatbardoshligini oʼrnatish uchun mamlakatning
mintaqadagi geosiyosiy holatini yoki uning ayrim tarkibiy qismlarini oʼrganishga
qaratilgan tadbirlar ssenariylardan iborat.
Mavjud xalqaro munosabatlar amaliyoti subʼektlarning tengligini
anglatmaydi. Geopolitik maqsadlar va ularni amalga oshirish imkoniyatlari har bir
mamlakatda sezilarli darajada farq qiladi. Ushbu tengsizlik geosiyosiy
salohiyatning rivojlanish darajalari, hududning rivojlanish darajasi va maqsadlarni
tanlashdagi mamlakatlararo farqlar majmuiga asoslangan. Bu chegaraoldi
mintaqaning bir qismi boʼlgan mamlakat yoki uning maʼlum bir hududining
geosiyosiy maqomini belgilaydigan geosiyosiy salohiyat, rivojlanish va
manfaatlarning umumiyligidir.
Geosiyosiy salohiyatni baholash koʼrsatkichlari quyidagi xususiyatlarni oʼz
ichiga oladi:
- hududning umumiy maydoni;
- hududning konfiguratsiyasi;
- iqlim sharoiti;
- orografiya;
- gidrologik sharoitlar;
- Tabiiy resurslar;
- aholi;
- iqtisodiy va geografik joylashuvi.
Geosiyosiy rivojlanishni baholash quyidagi koʼrsatkichlarni baholash orqali
amalga oshirilishi kerak:
- demografik rivojlanish;
- ijtimoiy taranglik;
159
- transportga kirish imkoniyati;
- iqtisod;
- hududning yekologik holati;
- xalqaro iqtisodiy aloqalar;
- harbiy qurilish;
- geosiyosiy pozitsiya.
Geosiyosiy manfaatlarni baholash koʼrsatkichlari:
- davlatchilik;
- mentalitet;
- mafkura;
- milliy maqsadlar;
- siyosiy iroda;
- оbro‗;
- хаlqaro ta‘sir;
- хаvfsizlikka tahdidlar.
Yaponiya ushbu baholash tizimida yuqori bahoni olishi tabiiy. Chunki, qulay
geografik imkoniyat va katta ilmiy salohiyat resurs tanqisligini o‗rnini bosib
ketadi.
Yaponiya statistik ma'lumotlariga ko‗ra, 2014 yil 1 avgust holatiga ko‗ra 127
136 ming kishi yashagan. Yaponiyadagi 47 prefektura orasida Tokio 13,2 million
aholisi bo‗lgan eng yirik viloyat hisoblanadi. Yaponiya dunyodagi eng yuqori
darajadagi urbanizatsiya darajasiga ega. Bugungi kunda yaponlarning 78 foizdan
ortig‗i shaharlarda yashaydi. Aholining bu konsentratsiyasi ko‗chirish uchun
yuqori salohiyatni namoyish etadi.
Yaponiyaning
iqtisodiy-geografik
pozitsiyasi
ikkita
jihat
bilan
xarakterlanadi: sanoat ishlab chiqarishi uchun zarur tabiiy resurslarning deyarli
to‗liq yo‗qligi va hududning qirg‗oq bo‗ylab qulay joylashuvi. Birinchisi ikkinchisi
bilan qoplanadi va ikkinchisi birinchisi sharoitida alohida ahamiyatga ega.
Zamonaviy Yaponiya turli xil manbalarga bo‗lgan ehtiyojni qondirish uchun
qirg‗oq bo‗yidagi joyidan to‗liq foydalanadi.
Ma'lumki, Yaponiyaning savdo floti dunyodagi eng yirik parklardan biridir.
Shu bilan birga, asosiy dengiz kommunikatsiyalarining aksariyati Yaponiyaning
mintaqadagi qo‗shnilari - XXR, KXDR va Koreya Respublikasiga yaqin joyda
joylashgan. Yaponiyaning ushbu qo‗shnilar bilan munosabatlari ko‗plab omillar
tufayli murakkablashadi. Ularning eng muhimlari hududiy nizolar va
munosabatlarning salbiy tarixiy tajribasidir. Ikki tomonlama savdo-sotiqdan
(harbiy mojaro) to‗g‗ridan-to‗g‗ri iqtisodiy foyda olish imkonsiz bo‗lgan sharoitda
Yaponiya yetkazib beriladigan dengiz kommunikatsiyalari blokada tahdidi ostida
160
qoladi. Ularning xavfsizligini ta'minlash uchun katta mablag 'sarflash kerak
bo‗ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
