O’zbekisтon respublikasi oliy va o’rтa maхsus тa’lim vazirligi o’zbekisтon respublikasi davlaт soliq qo’miтasi soliq akademiyasi

10-MAVZU: AKТIVLAR AUDIТI
REJA:

1. 
   Asosiy vositalar auditi.
   
2. 
   Nomoddiy aktivlar auditi.
   
3. 
   Moliyaviy investitsiyalar auditi.
   
4. 
   Тovar-moddiy zahiralar auditi.
   
5. 
   Mahsulot ishlab chiqarish va sotishning auditi.
   
6. 
   Pul mablag’lari auditi.
   

Тayanch iboralar:

(aktivlar, nomoddiy aktivlar, nou-xau, litsenziya, patent, tovar belgisi,sonoat namunalari, franshiza, ТMZ, pul mablag’lari, kassa, to’lov topshiriqnomasi, inkassa topshiriqnomasi, ishlab chiqarish, tayyoor mahsulot, tovarlar, milliy stanlartlar, audit rejasi, audit dasturi, ekspert)
1. Asosiy vositalar auditi.

Asosiy vositalarni auditorlik tekshiruvidan o’tkazish mijoz-korxona faoliyati umumiy auditining bir qismi hisoblanadi. Uning maqsadi buxgalteriya hisoboti asosiy vositalar bo’limining ishonchliligi to’g’risida fikr shakllantirish va korxonada asosiy vositalar bilan bog’liq muomalalarni hisobga olish hamda soliqqa tortish uslubiyotini tashkil etishning O’zbekiston Respublikasida amal qilayotgan me’yoriy hujjatlarga muvofiqligini aniqlashdan iborat.

Asosiy vositalar auditi auditorlik tekshiruvining muhim ob’ektlaridan biri bo’lib, undagi o’rganiladigan masalalar keng qamrovli va ularning barchasini quyidagicha umumlashtirish mumkin:

1. 
   asosiy vositalar mavjudligi va saqlanish holati ustidan nazorat o’rnatishni ta’minlash (ob’ektlarni asosiy vositalar qatoriga kiritishning to’g’riligi; asosiy vositalarning to’g’ri turkumlanishi; asosiy vositalar analitik hisobi va asosiy vositalar uchun moddiy javobgarlikni tashkil etish; analitik va sintetik hisob hamda hisobot ma’lumotlarining mosligi);
   
2. 
   asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir muomalalarni dastlabki hujjatlashtirish hamda hisobda aks ettirish; asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir muomalalarni sintetik hisob registrlarida aks ettirish; asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir muomalalarni soliqqa tortish;
   
3. 
   asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblash va hisobda aks ettirish (asosiy vositalarning foydali xizmat qilish muddatini aniqlashning to’g’riligi); amortizatsiya hisoblash usullarini qo’llashning qonuniyligi va to’g’riligi; jadallashtirilgan amortizatsiya usulini qo’llashning qonuniyligi; amortizatsiya ajratmalari hisob-kitoblarining to’g’riligi; amortizatsiya ajratmalarini hisobda aks ettirishning to’g’riligi);
   
4. 
   asosiy vositalarni tiklashni - ta’mirlash, zamonaviylashtirish va qayta jihozlashni hisobda aks ettirish (muomalalarni hujjatlarda rasmiylashtirish; ta’mirlash usullari; ta’mirlash xarajatlarini tannarxga olib borishning to’g’riligi; asosiy vosi-talarni qayta jihozlash va zamonaviylashtirishga doir muomalalarni hisobga olish;
   
5. 
   asosiy vositalar korxona buxgalteriyasidagi sintetik va analitik hisobining holatini baholash; belgilangan qoidalarga muvofiq korxonaning o’ziga qarashli (0110-0199 schyotlar), joriy tartibda ijaraga olingan (001-schyot) va moliyaviy lizing asosida olingan asosiy vositalarni (0310-schyot) saqlash joylarida moddiy javobgar shaxslar bo’yicha hisobga olishning tashkil etilishini baholash;
   
6. 
   korxonaning o’ziga qarashli va moliyalanadigan lizing asosida olingan asosiy vositalar bo’yicha oylik eskirish hisoblanishining to’g’riligini tekshirish (0211-0299-schyotlar). CHunki, bu ma’lumotlar realizatsiya qilinadigan mahsulot (ish, xizmat)lar tannarxining (2010, 2310, 2510, 2710 schyotlar debeti) shakllanishi bilan bog’liq bo’lib, oqibatda korxonaning moliyaviy natijalari (balans foydasi yoki zarari)ga va byudjetga to’lanadigan foyda (daromad) solig’ining miqdoriga ta’sir etadi;
   
7. 
   asosiy vositalarning sotib olinishi va hisobdan chiqarilishi hamda ularni yuridik va jismoniy shaxslardan ijaraga olish bilan bog’liq muomalalar bo’yicha soliq qonunchiligiga rioya qilinishini tekshirish;
   
8. 
   asosiy vositalarni xo’jalik va pudrat usullarida (kapital yoki joriy) ta’mirlash xarajatlarini hisobga olishning korxonada amal qilinayotgan tartibini, korxonada bir yilga qabul qilingan hisob yuritish siyosatidan kelib chiqqan holda baholash va tekshirish (asosiy vositalarni ta’mirlash uchun rezervga mablag’ ajratish mexanizmidan foydalanib yoki foydalanmasdan);
   
9. 
   agar auditor bilan tuzilgan shartnomada kelishilgan bo’lsa, korxonada asosiy vositalardan foydalanishni vaqt oralig’i va quvvati bo’yicha korxonaning ishlab chiqarish xususiyatlari hisobga olingan holda tahlil qilish;
   
10. 
    asosiy vositalarni baholash va qayta baholash natijalarini tekshirish.
    

Auditor ushbu asosiy masalalarni o’rganib, ularga auditorlik hisobotining tahliliy qismida baho berishi va yo’l qo’yilgan xatolar hamda hisobning belgilangan qoidalaridan chetga chiqish hollarini bartaraf qilish bo’yicha takliflar berishi lozim.

Auditor asosiy vositalar auditini boshlashda xo’jalikka ke-lishi bilan birinchi navbatda quyidagilarni aniqlashi zarur:

11. 
    korxonaning asosiy vositalar hisobini tashkil qilish bo’-yicha tekshirilayotgan hisobot davridagi hisob yuritish siyosati, uning o’tgan hisobot davridagiga nisbatan o’zgarishi bilan tanishish;
    
12. 
    asosiy vositalarning so’nggi invetarizatsiya(ashyoviy ro’y-xat)dan o’tkazilishi va uning natijalarini aniqlash;
    
13. 
    asosiy vositalarni so’nggi qayta baholash materiallari va ularning hisobda aks ettirilishi bilan tanishish. Bunda auditor O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi, Makroiqtisodiyot va statistika vazirligi, O’zbekiston Respublikasi Davlat mulk qo’mitasining tegishli me’yoriy hujjatlariga muvofiq korxona balansida turadigan va qayta baholangan asosiy vositalar tik-lanish qiymati bo’yicha aks ettirilishini nazarda tutishi lozim.
    
14. 
    korxonada asosiy vositalarni hisobdan chiqarish bo’yicha doimiy komissiya tashkil etilishi: asosii vositalarni foydalanish joylarida saqlash uchun javobgar shaxslar haqida buyruk (farmoyish) ning mavjudligini tekshirish, shuningdek, ular bilan shaxsan to’la moddiy javobgarlik to’g’risida shartnomalar tuzilganligini aniqlash;
    
15. 
    tadbirkor sifatida ro’yxatga olingan va ro’yxatga olinmagan yuridik hamda jismoniy shaxslar bilan asosiy vositalar ijarasi bo’yicha tuzilgan shartnomalarni o’rganish:;
    
16. 
    buxgalteriyada asosiy vositalar kartotekasi (AV-6 va AV-8 shaklidagi inventar kartochkalar) va komp’yuterda yoki qo’lda bajariladigan variantdagi aniq inventar ro’yxati (AV-9 shakl) yuri-tilishiga ishonch hosil qilish lozim;
    
17. 
    ishdan bo’shab ketgan moddiy javobgar shaxslar haqida ma’lumotlar (buyruqlar, xodimlar ro’yxati)ni o’rganish ;
    
18. 
    asosiy vositalar hisobini yuritish qoidalari bayon qilingan amaldagi me’yoriy hujjatlar va asosiy vositalar hisobiga doir yagona shakldagi (unifikatsiyalangan) idoralararo dastlabki hujjatlarning shakllari bilan korxona buxgalteriyasi qay darajada ta’minlanganligini aniqlash.
    

SHu tarzda olingan ma’lumotlar auditorga mazkur korxonada asosiy vositalar hisobining tashkil etilishi haqida umumiy tasavvurga ega bo’lish imkonini va tekshiruvda maxsus e’tibor berish lozim bo’lgan masalalarni aniqlashga yordam beradi.

Auditor asosiy vositalar hisobiga doir muomalalarni tekshirishni boshlashidan oldin ichki nazoratning ahvolini test usu-lida aniqlashi maqsadga muvofiqdir. Bu nafaqat ichki nazorat tizimining ishonchliligini baholash, balki auditorlik tekshiruvi o’tkazish dasturiga tuzatish kiritishga ham imkon yaratadi.