O’zbekisтon respublikasi oliy va o’rтa maхsus тa’lim vazirligi o’zbekisтon respublikasi davlaт soliq qo’miтasi soliq akademiyasi

Тovar-moddiy zahiralarning mavjudligi va saqlanishini nazorat qilishni tekshirish uslubiyoti. Ombor xo’jaligining ahvoli va tovar-moddiy zahiralar saqlanishini tekshirish eng muhim auditorlik amallaridan biri bo’lib hisoblanadi. Korxona faoliyatining ushbu sohasini har tomonlama o’rganish uchun auditor omborlar, sexlar va ishlab chiqarish zahiralari saqlanadigan boshqa joylarni tekshiradi. Bunda ishlab chiqarish zahiralarini saqlash sharoitlari, yong’in xavfining oldini olish, omborlarning qurilmalar, texnikalar, asboblar bilan jihozlanganligi va ularning to’g’ri ishlatilishi, ombor binolarini qo’riqlash holati ham o’rganiladi. Ombor xo’jaligining qoniqarsiz tashkil etilganiligi tovar-moddiy zahiralar saqlanishi ustidan ichki nazoratning past darajada ekanligidan dalolat beradi.

O’rganish jarayonida moddiy qiymatliklarni qabul qilish, saqlash va berishga aloqador xodimlarning moddiy javobgarliklarini tashkil etishga maxsus e’tibor qaratiladi. Хodimlarning huquq va burchlari, ularning ish tartibi, qiymatliklarni qabul qilish va berish, hamda ularni hujjatlashtirish tartibi, omborlarda natural o’lchovlarda hisobni yuritish, buxgalteriyaga hisobotlarni taqdim etish muddatlari ko’rsatilgan standartlar yoki yo’riqnomalarni ishlab chiqish va moddiy javobgar shaxslarga taqdim qilish moddiy qiymatliklarni saqlashni ta’minlashning muhim shartlaridan biri hisoblanadi.

Тovar-moddiy zahiralarni saqlash joylarini ko’zdan kechirish chog’ida moddiy javobgar shaxslardagi hujjatlar bo’yicha ular qiymatliklarni qabul qilish va berishni rasmiylashtirish, hamda omborxona hisobi daftari yoki kartochkalariga yozishni o’z vaqtida amalga oshirilayotganligi tekshiriladi. Hisobga olinmagan oshiqcha materiallar va tayyor mahsulotlar quyidagi yo’llar bilan vujudga kelishi mumkin:

100. 
     tayyor mahsulotlarni tayyorlash chog’ida xom ashyolarni almashtirish; xom ashyo va materiallarni topshiruvchilarning og’irlikdan urib qolishi, namligini oshirib ko’rsatish va ularning navlarini pasaytirish; tayyor mahsulotlarni xaridorlarga jo’natish chog’ida o’lchovdan, hisobdan va tarozidan urib qolishlar;
     
101. 
     moddiy qiymatliklarni yuklashtashishtushirish yoki saqlash chog’ida yo’qolgan deb asossiz dalolatnomalar tuzish va shunga o’xshash.
     

Hisobga olinmagan oshiqcha materiallar odatda alohida saqlanadi. Ularni aniqlash uchun omborxona hisobi daftari yoki kartochkalari ma’lumotlaridan foydalaniladi. Agar hisobga olinmagan oshiqcha materiallar bo’lsa, alohida turdagi materiallarning ma’lum davrlardagi chiqimi, qoidagi ko’ra, ularning kirimidan oshib ketadi (qizil bilan chiqish). Bunday oshiqcha sarflashlar shu nomdagi materiallarning keyingi tushumlari va kirimlari hisobidan qoplanadi.

Ombor xo’jaligini ko’zdan kechirish va moddiy qiymatliklar saqlanishining nazoratini hujjatlar asosida tekshirish bilan izchil amalga oshirish tovar-moddiy zahiralarning saqlanishi to’g’risida asoslangan xulosalar qilish va profilaktik tadbirlar ishlab chiqish imkonini beradi.

Тovar-moddiy zahiralarni auditorlik tekshiruvdan o’tkazish jarayonini ikki qismga bo’lish mumkin:

1. Inventarizatsiya o’tkazish orqali ularning haqiqatda mavjudligini aniqlash;

2. Moddiy qiymatliklarni hisob va hisobotda to’g’ri baholashni hamda aks ettirishni tekshirish.

Auditorlik amallari inventarizatsiyagacha, inventarizatsiya vaqtida va undan so’ng bajariladigan amallarga bo’linadi. Inventarizatsiyani boshlagunga qadar auditor oldingi o’tkazilgan inventarizatsiya natijalari to’g’risidagi ma’lumotlarni so’rab olib, zahiralarning tarkibiy va miqdoriy o’zgarishlarini tahlil qiladi, zahiralarni saqlash joylari haqida, hamda inventarizatsiya ishlarining tashkil etilishi to’g’risida ma’lumotlar to’playdi.

Moddiy boyliklarni omborxona va boshqa saqlash joylarida hisobga olinishini tekshirish ularni inventarizatsiya qilishdan boshlanadi. Тekshirishni boshlashdan oldin auditor moddiy boyliklar saqlanadigan barcha joylarni aniqlash va tanlab inventarizatsiya o’tkaziladigan boyliklar ro’yxatini alohida tuzishi lozim.

Ish boshlanishidan oldin auditor korxona rahbari bilan inventarizatsiya komissiyasini tuzish to’g’risida kelishib oladi. Korxona rahbari bu haqda buyruq chiqaradi. Uning bir nusxasi inventarizatsiya o’tkazish komissiyasi a’zoliriga beriladi, komissiya raisiga nazorat so’rg’ich (plomba)lagichi topshiriladi.

Inventarizatsiya komissiyasi tarkibiga, odatda, moddiy javobgar shaxslardan tashqari, korxona rahbariyati vakillari, mutaxassislar ham kiritiladi.

Agar moddiy javobgar shaxs mehnat ta’tilida yoki uzoq vaqtdan beri kasal bo’lsa, ayrim auditorlar inventarizatsiya o’tkazishni o’sha shaxssiz bajarishga qaror qilib katta xatoga yo’l qo’yishadi. Vaholanki, moddiy boyliklar yetishmovchiligi aniqlangan taqdirda moddiy javobgar shaxs keyinchalik uni tan olmasligi va uning natijalariga e’tiroz bildirishi mumkin.

Agar moddiy javobgar shaxs uzrli sabab bilan ishda bo’lmasa, auditor omborxonani muhrlab qo’yib, inventarizatsiya o’tkazishni u ishga tushgandan so’ng bajarishi lozim.

Auditor inventarizatsiya qilishni boshlashdan oldin omborchidan inventarizatsiya boshlanadigan sana uchun moddiy boyliklarning kirimi va chiqimi bo’yicha hisobot tuzib, uning bir nusxasini tashkilot buxgalteriyasiga topshirtiradi va ikkinchi nusxasini auditor o’ziga oladi. Bundan tashqari, auditor moddiy javobgar shaxsdan boyliklarning kirimi va chiqimiga doir barcha hujjatlar buxgalteriyaga topshirilganligi va ularda kirim qilinmay qolgan yoki chiqimga hisobdan o’chirilmagan hech qanday moddiy boyliklar yo’qligi haqida tilxat oladi. Moddiy boyliklarni sotib olish uchun hisobdorlik summasi yoki ularni olish uchun ishonchnomaga ega shaxslardan ham shu mazmunda tilxat olinadi.

SHundan so’ng komissiya a’zolari moddiy boyliklarni tekshirishga kirishadi, ya’ni ularni tarozida tortish, qayta sanash yoki o’lchab ko’rish yo’li bilan haqiqiy qoldiqlarini aniqlaydi. Auditorlar inventarizatsiyani boshlashdan oldin tarozilar va boshqa o’lchash asboblarining aniq ishlashiga ishonch hosil qilishlari lozim. Ayrim auditorlar tortish, o’lchash, sanash ishlarini o’zlari bajarishga harakat qilishadi, hisobchi xodim yoki moddiy javobgar shaxs bu vaqtda o’lchash natijalarini qayd qilib turadi. Biroq, bunday qilish noto’g’ri. Auditor tortish, sanash, o’lchash ishlarini to’g’ri bajarilayotganligini kuzatib turishi va natijalarini o’zi yozib borishi lozim. shuningdek, tushunmovchiliklar ro’y bermasligi uchun moddiy javobgar shaxs ham tekshiruv natijalarini yozib borishi kerak. Vaqti-vaqti bilan bu yozuvlar solishtirilishi zarur.

Moddiy boyliklarning har qaysi turi bo’yicha inventarizatsiya qilish natijalari inventarizatsiya ro’yxatida qayd qilinadi; bunday ro’yxat moddiy boyliklar turgan yoki saqlanadigan joylar yoki ularning but saqlanishi uchun javobgar shaxslar bo’yicha alohida-alohida tuziladi.

Ular ro’yxatlarda nomenklatura bo’yicha va hisobga olishda qabul qilingan o’lchov birliklarida (!) aks ettiriladi. Agar moddiy boyliklarni inventarizatsiya qilish vaqtida moddiy javobgar shaxs ba’zi narsalar bu korxonaga tegishli emasligini, ular bu yerda vaqtinchalik saqlanayotganligini aytsa, auditor baribir ularni ro’yxatga kiritishi lozim. Auditor bunday moddiy boyliklarning alohida ro’yxatini tuzib, keyin qaramaqarshi tekshiruvda ular kimga tegishli ekanligini, shuningdek, 002 balansdan tashqari schyotda hisobga olinishini aniqlashi lozim.

Auditor tekshirish chog’ida moddiy boyliklarning raqami, rusumi, nomiga alohida e’tibor berishi kerak. CHunki, amaliyotda mavjud boyliklarning raqami va rusumlarini kirim hujjatlari hamda pasportlariga solishtirib, bir yangi avtomobil dvigatelini boshqa eskisiga yoki kamyob avtomashinani boshqa arzoniga almashtirib qo’yish hollari ham uchraydi.

Ba’zi moddiy boyliklar bo’yicha namuna olish usulini qo’llash tavsiya etiladi. Namunalar ikki nusxada olinadi va muhr bilan surg’uchlanadi. Namunaning bir nusxasi tegishli idishga solinib laboratoriyaga tahlil uchun topshiriladi. Ikkinchisi tilxat bo’yicha korxonada qoldiriladi. Тilxat esa tekshiruvchiga beriladi. Тahlil uchun olingan namunalarga dalolatnoma tuzilib, unda korxonaning nomi, namunaning og’irligi, hajmi, olingan joyi, saqlanayotgan joyning harorati ko’rsatiladi. Namuna olish dalolatnomasini tekshiruvchilar va moddiy javobgar shaxslar imzolaydi.

Inventarizatsiya ma’lumotlari bo’yicha ro’yxatlar tuziladi, ularni barcha komissiya a’zolari imzolaydi, moddiy javobgar shaxs esa har qaysi ro’yxat bo’yicha quyidagi mazmunda tilxat yozib beradi: «Ushbu inventarizatsiya ro’yxatida qayd qilingan barcha moddiy boyliklarni komissiya mening ishtiroqimda aslidan tekshirdi va ro’yxatga kiritdi, bu borada inventarizatsiya komissiyasiga e’tirozim yo’q. Ro’yxatda qayd qilingan barcha boyliklar mening javobgarligimda saqlanmoqda»

Auditor hisobot yilining oxirgi yoki yangi yilning dastlabki kunlarida tekshirilayotgan korxona xodimlari tomonidan o’tkazilayotgan inventarizatsiyada qatnashishi mumkin. Biroq, inventarizatsiya ma’lum bir sana oralig’ida o’tkazilgan bo’lsa, auditor inventarizatsiya o’tkazilgan paytdan hisobot sanasigacha o’tgan davrda zahiralarning kirimi va chiqimini ko’zdan kechirib chiqishi zarur. Bu holda nakladnoylar, schyot-fakturalar, bojxona deklaratsiyalari va shunga o’xshash hujjatlar hisob ma’lumotlari bilan taqqoslanadi.

Ishlab chiqarish zahiralari bir necha omborlarda saqlanishi mumkin. Bu holda kamomadni yopish maqsadida zahiralarni bir ombordan ikkinchisga o’tkazib qo’yishning oldini olish uchun inventarizatsiyani barcha omborlarda bir vaqtning o’zida o’tkazish maqsadga muvofiqdir. Agar qandaydir sabablarga ko’ra bunday qilishning imkoni bo’lmasa, auditor birinchi omborda inventarizatsiya boshlangan paytdan boshlab, u oxirgi omborda tugagunga qadar vaqt oralig’ida zahiralarning bo’linmalar (omborlar) o’rtasida biri-biriga o’tishini ko’zdan kechirib chiqishi zarur.

Agar barcha omborlarni bir vaqtning o’zida inventarizatsiyadan o’tkazish imkoni bo’lmasa, ularning hammasini muhrlab qo’yib, so’ngra birma-bir inventarizatsiya qilish va natijalarini rasmiylashtirish mumkin.

Inventarizatsiya o’tkazish chog’ida auditorda zahiralar to’g’risida dalil-isbotlar olishda, texnologik jarayonlarning xususiyatlaridan kelib chiqadigan murakkabliklar yuzaga kelishi mumkin. Buning uchun ayrim hollarda mutaxassislar maslahatiga zarurat seziladi.

shuningdek, zahiralarning miqdorini aniqlash bilan bog’liq dalil-isbotlarni olishda ham murakkabliklar vujudga kelishi mumkin. Ular quyidagi shart-sharoitlardan kelib chiqadi:

a) tanlash usulining qo’llanilishi. Ma’lumki, bitta tekshiruv doirasida barcha zahiralarni yoppasiga tekshirishning imkoni yo’q, ammo zahiralar to’g’risidagi hisob yozuvlari ularning haqiqatdagi qoldiqlariga yaqqol mos kelmagan hollarda barcha tovar-moddiy zahiralar tekshiruvdan o’tkazilishi zarur;

b) auditorning zahiralar saqlanadigan barcha joylarda bir vaqtning o’zida ishtirok eta olmasligi;

v) nazorat amallarining xususiyatlari - takroran hisobga olish, tasodifan yoki ataylab hisobga olinmagan qiymatliklar yo’qligiga ishonch hosil qilish zarur. Nazorat uchun o’tkazilgan tekshiruvlar qiymatliklarni jamlash to’g’ri amalga oshirilganligiga ishonch hosil qilish imkonini beradi;

g) inventarizatsiya qilinadigan qiymatliklarning xususiyatlari (masalan, fermalarda pichan g’arami, elevatordagi don uyumi va h. k. ). Bunday hollarda auditor maxsus o’lchash, baholash usullaridan foydalanib, bu vaqtda zahiralarning bir qismi o’lchanadi va so’ngra ularning umumiy miqdori aniqlanadi.

Bunday tekshiruv natijalarining to’g’riligi ularni buxgalteriya hisobi va ombor hisobi ma’lumotlari bilan solishtirish orqali amalga oshiriladi.

Ayrim turdagi zahiralar mavjudligini oddiy hisob-kitob yo’li bilan tekshirish mumkin emas. Masalan, ishlab chiqarish jarayoni uzluksiz kechadigan - qayta ishlash, sanoat ishlab chiqarishi kabilarda. Bunday holda auditor ichki nazorat amallariga tayanishi, hamda bunday moddiy qiymatliklarni inventarizatsiya qilish uchun mijoz ruxsati bilan ekspertlar jalb qilishi mumkin.

Ayrim hollarda bir qator sabablarga ko’ra inventarizatsiya o’tkazish imkoni bo’lmaydi. Masalan, audit o’tkazish uchun shartnoma tuzish paytiga, yil oxirida mijoz tomonidan inventarizatsiya o’tkazib qo’yilgan va uni takroran o’tkazishdan bosh tortsa yoki inventarizatsiya o’tkazish juda qimmat bo’lgan hollarda. Bu holda auditor matematik metodlarni qo’llashi mumkin. Ular ma’lum darajadagi ehtimol bilan zahiralar miqdorini baholashga imkon beradi. SHunday holat yuzaga kelishi mumkinki, mijoz yoppasiga inventarizatsiya o’tkazishni istaydi, ammo auditorning iltimosiga ko’ra tovar-moddiy zahiralarning bir qismi inventarizatsiya qilinadi.

Inventarizatsiya ishlari yakunlanib, tegishli tarzda rasmiylashtirilgandan so’ng inventarizatsiya ma’lumotlari bilan buxgalteriya hisobi ma’lumotlari taqqoslanib, tafovutlar aniqlanishi lozim. Bu ish taqqoslash qaydnomalari tuzish yo’li bilan amalga oshiriladi.

Agar inventarizatsiya natijasida mavjud boyliklar qoldiqlarining buxgalteriya hisobi ma’lumotlaridan farq qilishi aniqlansa, auditor rasmiylashtirilgan ro’yxatni taqqoslash qaydnomasi tuzish uchun buxgalteriyaga topshiradi.

Тaqqoslash qaydnomalari faqat hisobga olish ma’lumotlaridan farq qilganligi aniqlangan moddiy boyliklar bo’yicha tuziladi. Ularni auditor, bosh buxgalter va moddiy javobgar shaxs imzolaydi. Agar kamomadlar yoki oshiqchaliklar aniqlansa, moddiy javobgar shaxs bu haqda yozma tushuntirish beradi. Boyliklarning tabiiy kamayishidan ortiq kamomadi aybdor hisobiga yoziladi, oshiqcha chiqqan boyliklar esa kirim qilinadi. Bir tekshiriladigan davr ichida bir moddiy javobgar shaxsga tegishli bir xil nomdagi moddiy boyliklar qayta xillash (navlarga ajratish) natijasida aniqlangan oshiqchaliklar va kamomadlarning o’zaro o’rnini qoplashga istisno tariqasida ruxsat beriladi. Moddiy boyliklarning tabiiy kamayish me’yoridan ortiqcha kamomadlari va buzilishdan yo’qotishlari aniq aybdorlari noma’lum bo’lgan hollarda korxona daromadi hisobidan qoplanadi.

Тaqqoslash qaydnomasini mazkur korxona buxgalteriyasi tuzsa ham auditor uning to’g’ri tuzilganligini va unda buxgalteriya xodimlari tomonidan qayd qilingan raqamlar buxgalteriya ma’lumotlariga mos kelish-kelmasligini tekshirib ko’rishi lozim.

shuningdek, inventarizatsiyada aniqlangan, tovar moddiy zahiralar kamomadi va oshiqcha chiqishini buxgalteriya hisobida aks ettirish va soliqqa tortish masalalari ham o’rganiladi.

Inventarizatsiyada aniqlangan tovar-moddiy zahiralar (ТMZ) kamomadi buxgalteriya hisobida quyidagi tartibda aks ettiriladi:

Kam chiqqan ТMZ larning haqiqiy qiymati (balans qiymati) bo’yicha hisobdan o’chirilishi.

Debet 9220 «Boshqa aktivlarning chiqimi» scheti

Kredit 1000-«Materallarni hisobga oladigan schyotlar» (1010-1090)
Agar baholash natijasida ТMZ larning bozor qiymati (undiriladigan summa) kam chiqqan ТMZ lar haqiqiy qiymatidan yuqori bo’lsa, olingan daromad summasi buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi:

a) Kam chiqqan ТMZ larning bozor qiymatiga

Debet 9430-«Boshqa operatsion xarajatlar» scheti

Kredit 9220 «Boshqa aktivlarning chiqimi» scheti

b) Aybdor shaxslar yoki moddiy javobgar shaxslardan undirib olinishi lozim bo’lgan bozor qiymatida

Debet 4730-«Moddiy zararni qoplash bo’yicha xodimlarning qarzlari» scheti

Kredit 9430-«Boshqa operatsion xarajatlar» scheti

v) Aybdor shaxslar yoki modiy javobgar shaxslardan undirilishi lozim bo’lgan summa va ТMZ larning haqiqiy qiymati o’rtasidagi farq summaga

Debet 9220 «Boshqa aktivlarning chiqimi» scheti

Kredit 9320-«Boshqa aktivlarning chiqimidan olingan foyda» scheti

Olingan daromad summasi umumiy belgilangan tartibda soliqqa tortiladi. Agar baholash natijasida kam chiqqan ТMZ larning bozor qiymati (undiriladigan summa) haqiqiy qiymatidan past bo’lsa ko’rilgan zarar summasi buxgalteriya hisobida quyidagi tarzda aks ettiriladi:

a) Kam chiqqan ТMZ larning bozor qiymatiga

Debet 9430-«Boshqa operatsion xarajatlar» scheti

Kredit 9220-«Boshqa aktivlarning chiqimi» scheti

b) Aybdor shaxslar yoki moddiy javobgar shaxslardan undirilishi lozim bo’lgan bozor qiymatiga

Debet 4730-«Moddiy zararni qoplash bo’yicha xodimlarning qarzlari» scheti

Kredit 9430-«Boshqa operatsion xarajatlar» scheti

v) Aybdor shaxslar yoki moddiy javobgar shaxslardan undirilishi lozim bo’lgan summa va ТMZ larning haqiqiy qiymati o’rtasidagi farq summaga

Debet 9430-«Boshqa operatsion xarajatlar» scheti

Kredit 9220 «Boshqa aktivlarning chiqimi» scheti

Ko’rilgan zarar summasi daromad (foyda) solig’ini hisoblashda umumiy belgilangan tartibda soliqqa tortiladigan bazaga qo’shiladi.

ТMZ lar kamomadining aniq aybdorlari topilmagan yoki moddiy javobgar shaxslardan undirib olish imkoni bo’lmagan hollarda ТMZ larni hisobdan o’chirish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:

a) Haqiqiy qiymati bo’yicha

Debet 9220 «Boshqa aktivlarning chiqimi» scheti

Kredit 1000-«Materallarni hisobga oladigan schyotlar» (1010-1090)

b) Ko’rilgan zarar summasiga

Debet 9430-«Boshqa operatsion xarajatlar» scheti

Kredit 9220 «Boshqa aktivlarning sotilishi va turli chiqimi» scheti

Ko’rilgan zarar summasi daromad (foyda) solig’ini hisoblashda umumiy belgilangan tartibda soliqqa tortiladigan bazaga qo’shiladi. Inventarizatsiyada aniqlangan ТMZ larning oshiqcha chiqishi quyidagi tartibda baholanadi va balansga qabul qilinadi:

a) Тovarlar mazkur turdagi yoki shularga o’xshash tovarlarning oshiqcha chiqishlar aniqlangan paytdagi bozor qiymati bo’yicha baholanadi va balansga kirim qilinadi.

b) Тayyor mahsulotlar oshiqcha chiqishlar aniqlangan paytdagi haqiqiy ishlab chiqarish tannarxi bo’yicha balansga kirim qilinadi.

v) Materiallar, inventar va xo’jalik ashyolari mazkur turdagi yoki shularga o’xshash materiallar yoki inventar va xo’jalik ashyolarining oshiqcha chiqishi aniqlangan paytdagi haqiqiy qiymati (balans qiymati) bo’yicha balansga kirim qilinadi.

g) Iventarizatsiyada aniqlangan ТMZ larning oshiqcha chiqish summalari buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi:

Debet –Тovar moddiy zahiralarni hisobga oladigan schyotlar (1010-1090, 2810, 2820, 2910-2990)

Kredit 9320-«Boshqa aktivlarni chiqimidan olingan foyda» scheti;

Ushbu summa belgilangan tartibda joriy davr uchun soliqqa tortiladi.

Kamomadlar summasining aybdor shaxslar yoki moddiy javobgar shaxslardan undirilishi buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi.

Debet 5010-«Milliy valyutadagi pul mablag’lari» schyoti yoki Debet 6710 – «Mehnat haqi bo’yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar» schyoti

Kredit 4730-«Moddiy zararni qoplash bo’yicha xodimlarning qarzlari» scheti yoki

Kredit 4890-»Boshqa debitorlarning qarzlari» schyoti

Moddiy boyliklarning but saqlanayotganligini tekshirishda moddiy boyliklarning to’liq kirim qilinganligini va chiqimga to’g’ri hisobdan o’chirilganligini aniqlash muhim o’rin egallaydi. CHunki ayrim hollarda ortiqcha xom ashyo hosil qilinib, undan noqonuniy maqsadlarda «chapga ketadigan» mahsulot ishlab chiqarishga yo’l ochib beriladi.

Odatda, moddiy boyliklarni kirim qilishni nazorat qilish mol yetkazib beruvchilardan kelib tushgan hisob-kitob hujjatlarini tekshirish yo’li bilan amalga oshiriladi. Bunday hujjatlar jumlasiga to’lov talabnomalari, schyot-fakturalar, turli ilovalar (spetsifikatsiyalar, sertifikatlar, sifat yorliqlari va hokazo) qo’shib yuboriladigan tovar-transport yuk xat (nakladnoy)lari kiradi.

Korxonaga keltirilgan moddiy boyliklar tegishli omborxonaga o’z vaqtida kirim qilinishini yoki agar ular darhol sexga beriladigan bo’lsa, omborxona orqali rasmiylashtirilib, bu haqda hujjatlarda qayd qilinadi.

SHunday qilib, bu holda omborxona xodimi moddiy boyliklarning mavjudligi va sexga berilganligini tasdiqlaydi. Bundan tashqari, moddiy boyliklarni tekshirishda auditor quyidagilarni aniqlashi lozim:

3. 
   yo’ldagi moddiy boyliklar va fakturasiz jo’natilgan moddiy boyliklarni hisobga olish ishlari to’g’ri bajarilishini; balansda ko’rsatilgan, yo’ldagi moddiy boyliklar qoldiqlarining haqqoniyligi;
   
4. 
   10-«Materiallarning pul ifodasidagi harakati» qaydnomasining to’g’ri yuritilishini;zimmalarida moddiy boyliklar qoldiqlari hisobda turgan moddiy javobgar shaxslarning hammasi ham har oyda moddiy hisobotlarni topshirishini; aytilgan hisobotlar topshirilmay turib(moddiy javobgar shaxsning kasalligi yoki boshqa sabablarga ko’ra) korxona rahbarining alohida farmoyishi bo’yicha materiallar hisobdan chiqarilishini va hisobdan chiqarilgan materiallarning soni va qiymatiga keyin topshirilgan hisobot bo’yicha o’zgartirishlar qilinishi;moddiy boyliklar ishdan bo’shagan xodimlar hisobida turgan hollar borligini (agar bor bo’lsa, buning sabablarini va aybdor shaxslardan ularning qiymatini undirish uchun qanday choralar ko’rilganligini );kelib tushgan(mol yetkazib beruvchilardan va hokazo ) moddiy boyliklar hisob baholari bo’yicha qiymatining 6 yoki 7-jurnal orderlarda aks ettirilgan baholar bo’yicha qiymatiga mos kelishini; sarflangan va sotilgan materiallar hamda foydalanishga berilgan va ishga yaroqsizligi tufayli hisobdan chiqarilgan arzon baholi va tez eskiruvchi buyumlarning eskirishi tegishli balans schyotlarida to’g’ri hisobga olinganligini; moddiy boyliklarning amaldagi tannarxini ularning hisob baholari bo’yicha qiymatidan farqi to’g’ri aniqlanganligini va hisobdan chiqarilganligini; hisob baholarini qo’llash qiyin bo’lgan inflyatsiya sharoitlarida moddiy boyliklarni baholash usuli borasida korxonada qanday hisob yuritish siyosati qo’llanilayotganligini; transport-tayyorlov xarajatlarining tarkibi to’g’ri aniqlanganligi va hisobga olinayotganligi; moddiy boyliklarning harakatiga doir muomalalar 16-qaydnomada to’g’ri va to’liq aks ettirilganligini;jo’natilgan moddiy boyliklar uchun xaridorlar zimmasidagi qarzlarning haqqoniyligini; da’vo qilish muddati tugagan, to’lash muddati o’tkazib yuborilgan qarzlarning bor-yo’qligini;xaridorlar tomonidan qisman akseptlangan yoki bankka to’liq summada to’lash rad qilingan, bankka inkassaga qo’yilgan schyotlar bor-yo’qligini, bunday hollarda qanday choralar ko’rilganligini;
   
5. 
   omborxona xo’jaligining ahvolini;moddiy boyliklarning saqlanish sharoitlarini; materiallar miqdor va sifat ko’rsatgichlari bo’yicha to’g’ri qabul qilinganligini;moddiy javobgar shaxslar tomonidan moddiy boyliklarni saqlash va hisobga olish tartibi to’g’risidagi yo’riqnomaning bajarilishini, ularni saqlash qoidalarining buzilish sabablarini; korxona omborxonasi hududidan moddiy boyliklarning transportda yoki transportsiz olib chiqib ketilishi ustidan nazoratning ta’minlanishini; omborxona binolarining texnik holatini;
   
6. 
   moddiy boyliklar biriktirib qo’yilgan xodimlar bilan to’liq moddiy javobgarlik to’g’risida yozma shartnoma tuzilganligini; moddiy boyliklarning omborxonadagi harakati to’g’ri va o’z vaqtida rasmiylashtirilishini; ishonchnomalarni berish va ulardan foydalanishga doir hisobotlar tuzish qoidalariga rioya qilinishini;
   
7. 
   moddiy boyliklarning ishlab chiqarishga to’g’ri hisobdan chiqarilishini; amaldagi me’yorlarning hozirgi zamon texnologiyasi va ishlab chiqarishning tashkil qilinish darajasiga muvofiqligini;materiallarni qayta ishlash uchun chetga berishning to’g’ri rasmiylashtirilishini; moddiy boyliklarni saqlash va tashishda tabiiy kamayish me’yorlariga muvofiq ularning kamomadi va yo’qolishlarini hisobdan chiqarishning asoslanganligi va boshqa shularga o’xshashlarni.