O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

4. TEXNIK HARAKATLARNING ULARNI AMALGAOSHIRISH SHART 
SHAROITLARIGA MUVOFIQLIGI
. 
Turli xil usullardan foydalanib, jang davomida vujudga keluvchi qulay vaziyatlarni bilish va 
ularni yuzaga keltirishni o’rganish – bu faqat texnik harakatlarni amalgaoshirish taktikasining bir 
qismi hisoblanadi. Uning boshqa bir qismi ushbu shart-sharoitlardan o’ylangan holatda 
foydalanish bilan bog’liq hisoblanadi, ya’ni texnik harakatlarni o’z vaqtida bajarish va yuzaga 
kelgan vaziyatga (aniq raqibning xususiyatlari va jang davomida har safar yuzaga keluvchi 
vaziyatlarni hisobgaolish asosida) nisbatan to’liqroq javob beruvchi ko’rinishdagi 
variantlardaamalgaoshirish nazarda tutiladi.
Agar sportchi to’g’ri holatda va o’z vaqtida yuzaga kelgan vaziyatdan foydalanaolsa, u 
minimal qiymatdagi kuch va energiya sarflash orqali yaxshiroq natijaga erishishi qayd qilinadi.

---

144 
Odatda, jang davomida qulay dinamik vaziyat shu darajadagi sur’at bilan kechadiki, 
ya’ni bunda ushbu vaziyatga nisbatan ko’proq darajada mos keluvchi texnik harakatlarni 
tanlash va ularni faqat avtomatik tarzda bajarishga harakat qilinadi.
Sparring davomida usulni bajarish shart
– sharoitlari sportchilarning o’zlari tomonidan 
vujudga keltiriladi, bunda u ushbu vaziyatning oldindan belgilangan harakatlarga to’liq 
holatda javob berishini ta’minlashga intiladi.
Agar qulay vaziyatlar tasodifiy holatda vujudga kelib qolsa, ushbu haqiqiy vujudga kelgan 
vaziyatda sportchi hujumni muvaffaqiyatli amalgaoshirish imkoniyatidan to’liq holatda 
foydalanish imkonini beruvchi usulni tanlay olishi talab qilinadi.
Dastlab hujum qilish uchun qulay vaziyat qanday qilib (tasodifiy holatda vujudga kelishi 
yoki maxsus tayyorlanishi) yuzaga kelganligidan qat’iy nazar, usulni amalgaoshirishda 
navbatdaggi lahza davomida vaziyat davomida o’zgarishi va hujum harakatining davom 
ettirilishiga halaqit berib qolishi ham mumkin. Odatda, bu ko’rinishdagi vaziyat raqibning 
himoyaga o’tish javob reaksiyasi amalgaoshirilishi va qarshi hujum ko’rinishida hujumga 
o’tishni boshlashi yoki sportchining pozitsiyasi maydon chekkasidan joy olib qolishinatijasida 
yuzaga kelishi mumkin. Har doim ham turish holatini maqsadga muvofiq holatda doimiy 
yaxshilashga erishilmaydi. Bundan tashqari, ayrim vaziyatlarda usulning bajarilishi davomida 
taktik jihatdan maqsadga muvofiq bo’lmagan o’zgarishlar bu ko’rinishdagi holatgaolib kelishi 
mumkin. Bu vaziyatlarda hujumni samarali yakunlash uchun yo’lda uchrovchi to’siqlarni 
bartaraf etish, qiyinchiliklarni engib o’tish uchun usulning tizimiga tegishli o’zgartirishlarni 
kiritish talab qilinadi. Bunda eslatib o’tish kerakki, bu barcha o’zgarishlar faqat usulning alohida 
qismlariga (tezkorlik, harakatlar yo’nalishlari vaamplitudasi) tegishli bo’lishi mumkin.
Vujudga kelgan dinamik vaziyatga nisbatan to’liq holatda mos keluvchi usullar 
variantlarini tanlashda o’larni o’z vaqtidaamalgaoshirishga kirishish va ushbu usullarning texnik 
tizimiga uni amalgaoshirish jarayoni davomida maqsadga muvofiq ko’rinishda o’zgartirishlar 
kiritish talab qilinib, sportchi bunda yaxshi darajada chaqqonlik, tezkorlik va qat’iy qaror qabul 
qilaolish, qat’iyatga ega bo’lishi, yetarlicha darajada tajribaga ega bo’lishi, jang davomida 
yuzaga kelgan vaziyatlarni bir zumdaanglay olishi va to’g’ri baholay olishni bilishi talab 
qilinadi. Texnik harakatlarni bajarish malakalari mustahkam va egiluvchan tavsiflarga ega 
bo’lishi talab qilinadi, bunda sportchilar turli xil dinamik vaziyatlarda usullarni qo’llashni bilishi 
uchun vujudga kelgan vaziyatdaavtomatik tarzda javob reaksiyasi ko’rsataolishi talab qilinadi 
(bu haqda«Mashg’ulotlar» bobida batafsil ma’lumotlar berilgan). 

---

145 
Agar raqib maydonning chekka qismidaorqasi bilan turgan holatda jangni olib borish san’atini 
egallamagan bo’lsa, uni aynan ushbu holatga kirishga majburlash talab qilinadi. Maydonning 
chekka qismigaorqasi bilan turish holatida raqib o’zini sarosimaga tushgan vaziyatda his qiladi, u 
manyovrlarni amalgaoshirishga qiynaladi.
Bu lahzada sportchi uning zo’r berishlaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo’ladi, ya’ni 
raqibning maydonda qulay urish holatini egallay olmasligiga yo’naltirilgan holatda o’z qulay 
vaziyatni egallashi amalgaoshiriladi. Bu turish holati ko’pgina samarali usullar va 
kombinatsiyalarni amalgaoshirish uchun qulay hisoblanadi.
Sportchi maydonning chekkasidaorqasi bilan turish holatida ham turli xilda hujum qilish 
imkoniyatlaridan mahrum hisoblanmaydi. Bu turish holatidan hujumga o’tish uchun 
amalgaoshiriluvchi usulning tizimiga o’zgartirish kiritish, ya’ni maydon chekkasida emas, balki 
maydonda joylashgan raqibga nisbatan ushbu usulni qo’llay olishni bilish talab qilinadi. Bu 
ko’rinishda usulni bajarishni egallay olgan sportchi boshlang’ich holatda raqibning uni havfsiz deb 
o’ylashi yoki bu hujumning muvaffaqiyatli chiqmasligiga ishonch hosil qilishi vaziyatida 
bajaraolishi kuzatiladi. Shunday qilib, kutilmagan harakat omili vujudga keladi, bu hujum 
qiluvchini muvaffaqiyatga erishishga sabab bo’ladi.