O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

1.
“ Xarakat sifatlari”
 
–xarakatni boshqarishdagi markaziy–asab meyorlashtiruvchilari bilan 
o’zaro xarakadagi jismoniy imkoniyatlar.
 
2.
”Jismoniy sifatlar “ – xarakatning biomexanik sifati kabi. 
3. “
Psixomotorik sifatlar” –xarakatning sifat jihatlari fiziologik va psixologik 
meyorlashtirishni hisobga olgan holda ,qarab chiqiladi. Jismoniy sifatlar deb, tug’ma 
morfofunksional (ko’rinish, tuzilish, yosh, moslashish va rivojlanish funksiyalari)sifatlarga
aytiladi, ular tufayli odamning jismoniy(moddiy ifodalangan) xarakat faoliyati mavjud.
Atamalar:
rivojlanish
–jismoniy sifatning tabiiy o’zgarish jarayoni ifodalanadi;
tarbiyalash
 
–
jismoniy sifatlar ko’rsatkichlariningo’sishiga pedagogik yo’naltirilgan faol ta’sir. Ko’rilayotgan 
atamalarni bir butun “
xarakat(jismoniy) qobiliyatlar 
deb , qarash va aniq bir odamning xarakat 
imkoniyatlari darajasini aniqlab , beruvchi individual jixatlar
deb, tushunish mumkin.

Sportchining qobiliyatlarini baholaganda , nafaqat uning yutuqlariga ,balki, texnik 
ko’nikma va uddalamalarni qanchalik tez o’zlashtirishiga ham, ahamiyat berish ,lozim. Barcha real 
yutuqlar– bu doimo , genetik va o’zlashtirilgan faktorlarning birgalikdagi xarakat maxsulidir. 
Rivojlanishning barcha bosqichlarida, aqlli murabbiylar , faqat shogirdining qobiliyatlariga 
tayanishmaydi, balki o’qitish va tarbiyalash uslublarini takomillashtirishadi, bu bilan rivojlanish 
imkoniyatlarini kengaytirishadi. 
Odamning sportdagi shug’ullanganlik va tayyorlanganlik darajasini aniqlash uchun , uning 
xarakat qobiliyatlari (jismoniy sifatlari): chidamlilik, tezlik va tezkorlik imkoniyatlari, 
egiluvchanlik,chaqqonlik, shug’ullanuvchanlik, tiklanish jarayonlarining tezligi va qayta qurilishiga 
e’tibor beriladi. 
5
Biroq, uning qobiliyatlarini aniqlash uchun oddiy o’lchash uslublari yetarli emas, 
kompleks tadqiqot uslublari kerak –funksional, morfologik, bioximik va psixologik. Biz bu bobda 
odamning ish qobiliyatini ta’minlovchi kompleks funksional zahiralarini ko’rib chiqamiz: 
–energetik ta’minot (almashinuv jarayonlari); 
–bioritmik funksional tashkilotlar(ichki va tashqi ta’sirlarga reaksiya, jismoniy sifatlar va 
ularning rivojlantirilish uslubiyati); 
–ma’lumotlar bilan ta’minlash(sportchi tayyorgarligini modellashtirib, boshqarish dasturi). 
Sportchilarning musobaqa va yuklamalarga tayyorligini baholash uchun , butun sport 
faoliyati davomida nazorat(testlash) kerak. Barcha o’quvchilarining , hyech bo’lmaganda , asosiy 
5
John Edwards – Badminton. Technique, tactics, training. The Crowood Press Ltd 2014.

---

47 
perspektiv shogirdlarining model jihatlarini bilish kerak. Sportchilar bu jixatlar bilan , 
musobaqalarda o’zlarining yaxshi natijalarini ko’rsatganlar. 
Jismoniy sifatlarning xususiyatlari bilan tanishishni boshlashdan avval, mushak 
tizimi energiyata’minotining struktura – funksional jihatlarini ko’rib , chiqamiz, bu tizim kimyoviy 
energiyani issiqlik va mexanik energiyaga aylantirb beradi.