O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

Tezklik-kuch qobiliyatlari
ancha miqdordagi kuch bilan bir qatorda sezilarli darajada tezlik 
talab etilgan xarakatlarda namoyon bo’ladi. Bu yerda , tashqi og’irlashtiruvchi qanchalmk katta 
bo’lsa, xarakat kuch , og’irlashtiruvchi qanchalik kichik bo’lsa, xarakat tezlik xarakteriga ega 
bo’ladi. Tezlik- kuch qobiliyatlari barobar miqdodr DNK va tashqi muhitga bog’liq. Badmintonda 
qo’shimcha og’irlik yuklamalari yo’q , shuning uchun kuch mashg’ulotlarining asosiy qismi, 
ayniqsa bolalik davrida, kichik og’irlashtiruvchilar bilan , u ham bo’lsa ko’pincha ma’lum 
mushaklarga yo’naltirilgan holda , o’tkazilishi kerak. Tezlik –kuch qobiliyatlarning namoyon 
bo’lish ko’rinishlari , u yoki bu xarakatda mushaklardagi zo’riqishlar xarakteriga bog’liq, u kuch 
zo’riqishini rivojlantiruvchi tezlikka ega xarakatlarda, uning miqdori va davomiyligida ifodalanadi. 
Tezlik –kuch qobiliyatlarining muhim ko’rinishlaridan biri “portlash” kuchi(ushbu 
xarakatdagi maksimal kuchning ushbu maksimumga erishish vaqtiga nasbati) bo’lib, shuningdek 
qisqa vaqt ichida katta kuchni ko’rsata olish qobiliyati ham. U sprinterlik yugurishida , 
sakrashlarda, uloqtirishda, zarba xarakatlarida, sport o’yinlarida, boksda va boshqa sport turlarida
sezilarli ahamiyatga ega. Kuchni bir zumda namoyish etib bo’lmaydi.Mushaklarga maksimal 
kuchni ko’rsatish uchun vaqt kerak. Xarakat boshlangach, taxminan 0,3 soniya o’tgach mushaklar
maksimal kuchning 90% qiymatini namoyish etishi, qayd etilgan. Shu bilan bir qatorda, sportda 0,3 
soniyadan kam vaqtda bajariladigan xarakatlar ko’p. Masalan , kuchli sprinterlar yugurganda , 
siltanish vaqti 60-100 ms, uzunlikka sakrashda – 150 ms, balandlikka sakrashda –180 ms, 
badmintonda smesh bajarilganda zarba fazasi ko’pi bilan bir necha millisoniya davom etadi. 
Bunday qisqa vaqt oralig’ida odam maksimal kuchni namoyish etishga ulgurmaydi. Shuning uchun 
kuch qobiliyatlariing yetakchi faktori namoyish etiladigan kuchning o’zi emas,uning o’sish tezligi, 
yani kuch gradiyenti. Shunday qilib , tezlik–kuch mashqlarida maksimal kuchning oshirilishi 
natijaning yaxshilanishiga olib kelmaydi. Demak , kuch ko’rsatkichlari kichik, biroq katta gradiyent 
miqdoriga ega bo’lgan odam, katta kuch ko’rsatkichlariga ega raqibdan ustun kelishi mumkin.

---

56 
Badminton o’ynovchilar maksimal og’irlik 7-10 ta mashg’ulotda bir martadan ko’proq , u ham 
bo’lsa, musobaqa davridan boshqa vaqtda, ishlashga qiziqib ketmasliklari lozim, zarba texnikasi 
va tezlik zarar ko’rishi mumkin.
Zamonaviy izlanishlarning natijalarida kuch qobiliyatlarining yana bir ko’rinishi namoyon 
bo’lmoqda , bu mushaklarning elastik deformasiyaning energiyasini to’plash va undan foydalanish 
qobiliyati(“reaktiv qobiliyat”). Reaktiv qobiliyat mushaklarning yuqori sur’atda mexanik 
cho’zilishidan keyin ,ularning yon beruvchi ishdan yengib o’tuvchi ishga tezda o’tishidagi dinamik 
yuklamaning maksimum rivojlanish sharoitida , darhol katta ko’chlanish paydo bo’lishi bilan 
ifodalanadi, Mushaklarda elastik defomasiyani yuzaga keltiradigan dastlabki cho’zilish, ularda 
ma’lum darajadagi kuchlanish potensialining (metabolik bo’lmagan enenrgiya) to’planishiga olib 
keladi, mushaklar qisqarishining boshlanishida ularning tortish kuchiga sezilarli qo’shimcha bo’lib, 
uning ishdagi saamrasini (masalan, smeshni bajarishda, ortga egilishda, kaft bilan chapdan zarba 
berishda va x.k) oshiradi. 
Amortizasiya fazasida mushaklarning cho’zilishi qanchalik keskin(optimal oraliqda) bo’lsa, 
ularning yon beruvchi ishdan yengib o’tuvchi ishga o’tishi tezroq , quvvati ko’proq va qisqarish 
tezligi katta bo’lishi qayd etilgan. Cho’zilishdagi elastik energiyaning mushaklarning keyingi 
qisqarishi uchun saqlanishi yugurishda, sakrashda va badmintonda zarba xarakatlarini bajarishda 
yuqori tejamkorlik va natijani ta’minlaydi.
Mutloq kuchning tabiiy eng katta o’sishi o’smirlarda 13-14 , yigitlarda 16-18 yoshda , 
qizlarda esa – 10-11 va 16-17 yoshda sodir bo’ladi. Eng katta sur’at bilan tan va oyoqlarning 
qayiruvchi mushaklarning kuch ko’rsatkichlari o’sadi . Maksimal kuchlar uslubini (maksimal 
vaznning 70% idan ortiq) jismonan yaxshi tayyorlangan bo’lsa, qizlar 16 yoshdan, yigitlar – 17-18 
yoshdan keyin boshlashlari mumkin. Bunda bir –ikki qaytarishlardan ko’p bo’lmagan holda , 5-10 
ta chiqish , har bir urinish oralig’ida 2-3 daqiqa dam olinishi kerak. Mashqlarni yengilroq og’irliklar 
bilan variasiyalash mumkin. Bolalarda kuchning nisbiy ko’rsatkichlari sezilarli sur’atlar bilan 9-11 
va 16-17 yoshlarda o’sadi. Badminton mashg’ulotlarida 14-15 yoshlardayoq sezilarli kuchlanishli 
mashqlardan foydalanish va maqsadga yo’naltirilgan kuch mashg’ulotlarini boshlash mumkin. 
Mashg’ulotlarda og’irlashtiruvchilar vazni(60-70% dan oshmaydi ) va qaytarishlar (“oxirigacha” 
olib borish kerak emas) soni chegaralangan bo’lishi kerak. Katta e’tiborni orqa va qorin 
mushaklarining mustaxkamlanishiga qaratish kerak. Bel atrofidagi mushaklarni o’stirish va 
mustaxkamlash badmintonda orqa umurtqa pog’onalarini keskin egilish va qayirilishlarda, 
beshinchi umurtqa pog’onasini esa-og’irlashtiruvchilar bilan kuch mashg’ulotlarida lat yeyishdan 
saqlaydi. Barcha yoshdagi guruxlarda kuch ko’rsatkichlari o’g’il bolalarda qizlardan yuqori. Kuch 
rivojlanishining individual sur’atlari jinsiy yetilishning amaliy muddatlariga bog’liq. Bularning 
barchasini kuch tayyorgarligining uslubyatida hisobga olish kerak. Mushaklar kuchi ko’rinishlarida 
sutkalik davriylik kuzatiladi: uning ko’rsatkichlari soat 15-16 larda o’zining maksimal qiymatiga 
erishadi. Qayd etilgan , yanvar va fevral oylarida sentyabr va oktyabr oylaridagiga nisbatanmushak 
kuchi sekinroq o’sadi, ilmiy taxminlarga ko’ra, bu xolat kuzda vitaminlar iste’mol qilish va 
ultrabinafsha nurlarning ta’siri bilan bog’liq. Mushaklar faoliyati uchun eng qulay sharoit +20°S 
harorat. 
Kuch qobiliyatlarini rivojlantirishda oshirilgan qarshilikli mashqlar – kuch mashqlaridan 
foydalaniladi. Qarshilik tabiatiga ko’ra ular uch guruxga bo’linadilar: