O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

Faoliyatning 
psixologik 
tizimi
1. motivlar
2. maqsadlar
3. dasturlar
4. axborotga 
asoslanganlik
5. qaror 
qabul qilishi 
jarayonlari
6. psixomotor 
jarayonlar
7. muhim 
professional 
sifatlar

---

157 
o‘ynayveradi. Faoliyatda maqsadni anglash ishtirok etmasa, unda u ixtiyorsiz(impulsiv) xatti-
harakatga aylanib qoladi va bunday xolat ko‘pincha hissiyot bilan boshqariladi. Jahl, g‘azab 
(affekt), kuchli ehtiros holatlari yuz bergan odam ixtiyorsiz harakat qiladi. Biroq xatti-harakat 
ixtiyorsizligi uning anglanilmaganligini bildirmaydi, aksincha bunda inson motivining shaxsiy 
jabhasi anglanilgan bo‘ladi, uning ijtimoiy mazmuni esa qamrab olinmaydi. 
Voqelikka nisbatan munosabatning muhim shakli sifatidagi faoliyat inson bilan uni qurshab 
turgan olam (borliq) orasida bevosita aloqa o‘rnatadi. Tabiatga, narsalarga o‘zga odamlar ta’sir 
ko‘rsatish ham faoliyatning qudrati bilan ro‘yobga chiqadi. Inson faoliyatda narsalarga nisbatan 
sub’ekt sifatida, shaxslararo munosabatda esa shaxs tariqasida gavdalanadi hamda imkoniyatlarini 
yuzaga chiqarishga musharraf bo‘ladi. Buning natijasida ikkiyoqlama bog‘lanish uzluksiz harakatga 
kirishishi, to‘g‘ri va teskari aloqa o‘rnatishi tufayli inson narsalarning, odamlarning, tabiat va 
jamiyatning o‘ziga xos xususiyatlari to‘g‘risida ma’lumot to‘playdi. Har xil xususiyatli o‘zaro 
munosabatlar negizida faoliyat sub’ekti uchun narsalar sub’ektlar sifatida, odamlar esa shaxs 
timsolida aks eta boshlaydi. 
Faoliyatning asosiy jabhalari tuzilishi: 
Inson faoliyatga yo‘naltirilgan maqsadga erishish uchun shu yo‘lda harakat qilishi tufayli 
xususiy vazifalarni bajarishga kirishadi. U o‘z oldida turgan maqsadni amalga oshirish uchun 
ma’lum vaqt oralig‘ida u yoki bu amalni bajaradi. Biror matnni kompyuterda tayyorlash uchun 
inson oldin uni elektr tokiga ulaydi, ekranni ishga sozlaydi, uning tugmachalarini bosish orqali harf 
va so‘zlarni teradi, so‘ngra ma’lum ma’no anglatuvchi matn paydo bo‘ladi. 
Psixologiyada faoliyatning alohida bir xususiy vazifasini bajarishga mo‘ljallangan, nisbatan 
tugallangan qismi (unsuri), tarkibi harakat deb nomlanadi. Masalan, kompyuter texnikasidan 
foydalanish harakatlari amalga oshiriladigan ishlardan tarkib topadi. Harakatlar natijasida odam 
borliqdagi narsalar xususiyati, holati, fazoviy joylashuvini o‘zgartiradi. Mazkur jarayon nafaqat 
harakat yordami bilan, balki muayyan sa’i-harakatlar tufayli yuzaga keladi. Duradgor eshik 
yasamoqchi bo‘lsa, avval munosib material tanlaydi, ularni o‘lchaydi, unsurlarini sanaydi, 
randalaydi, qismlarni bir-biriga joylashtiradi, yopishtiradi, unga pardoz beradi, oshiq- moshiq 
qoqadi, kesaki o‘rnatadi, ochib yopilishini tekshiradi va hokazo. Keltirilgan misoldan ko‘rinib 
turibdiki, duradgorning gavdasi, oyoq-qo‘llari, boshining tutishi sa’i harakatlari bilan birga 
«tanlash», «ishlov berish», «o‘rnatish» amal qismlari majmuasi faoliyatni tarkib toptiradi. Sa’i-
harakatning harakatdan farqli tomonlari uning aniqligi, maqsadga yo‘nalganligi, epchilligi, 
uyg‘unligi singari belgilarida o‘z ifodasini topadi. 

---

158