O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

7-rasm. G.Ollport bo’yicha ijtimoiy ustanovkaning uch komponentli tizimi 
Ijtimoiy ustanovka muammosi G’arbda, ayniqsa, AQShda har taraflama chuqur o’rganilgan 
muammolardan hisoblanadi. Amerikalik olimlar ustanovkani shaxsning avvalgi hayotiy tajribasiga, 
undagi ijtimoiy tasavvurlarga bog’liqligini o’rganib, shaxs xulq-atvorini turli sharoitlarda 
boshqaruvchi mexanizm ekanligini isbot qildilar. Ular ijtimoiy ustanovkani bir so’z bilan – 
“
'attityud
” so’zi bilan ifodalaydilar. 1942 yildayoq M.Smit attityudning uch komponentli tizimini 
ishlab chiqqan. Unga ko’ra attityudda uch qism bo’lib, bular kognitiv, affektiv hamda konativ 
qismlaridir 
(8-rasm). 
8-rasm
 
Kognitiv 
qism
– bu shaxsdagi attityud obyektiga nisbatan bilimlar, uning odam tomonidan 
anglanishidir. Bunga shaxsdagi bilimlardan tashqari g’oyalar, tasavvurlar, tamoyillar va hokazolar 
kiradi. 
Atttyudning 
affektiv qismi
– bu o’sha obyektni hissiy-emosional baholash bo’lib, yoqtirish 
yoki yoqtirmaslik tarzidagi hissiyotlar kiradi.
Konativ qism
yoki xulq-atvor bilan bog’liq qismga esa, shu obyektga nisbatan amalga 
oshiriladigan hatti-harakatlar, aynan xulq-atvor kiradi. 
Lekin ba’zi olimlar tahlillarida ustanovkaning aynan obyektga yoki vaziyatga nisbatan 
bo’lishi mumkinliga haqida ma’lumotlar ham bor edi. Xususan, Lapyerning 1934 yilda o’tkazgan 
mashhur eksperimenti bunga misol bo’lishi mumkin. Eksperimentning mazmuni quyidagicha edi. 
Lapyer ikkita nafar xitoylik talaba bilan AQSh bo’ylab sayohatga chiqadi. Hammasi bo’lib 252 ta 
Ijtimoiy ustanovka
Kognitiv komponent
Affektiv komponent
Harakat 
komponenti
Kognitiv 
qism
affektiv