O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

Psixodiagnostika – professional faoliyatdagi maxsus soha sifatida
sixologiya fanida “psixologik tashxis qo’yish” so’zining ikki xil tushunchasi mavjud. 
Birinchisi, “Psixodiagnostika” – amaliyotda turli psixodiagnostik usullardan 
foydalanish mumkin bo’lgan psixologik bilimlar doirasini ifodalab, u o’z ichiga tashxis jarayonini 
amalga oshirishda muhim ahamiyat kasb etadigan quyidagi qator masalalarni qamrab oladi: 

Psixologik xususiyatlar tabiati va ularni ilmiy baholash imkoniyatlarining mavjudligi 
qanday? 

Psixologik xususiyatlarni aniqlash jarayonida va miqdoriy baholash vaqtdagi 
umumiy bo’lgan ilmiy asoslar holati qay tarzda? 

Hozirgi vaqtda qo’llanilayotgan psixodiagnostik usullar qabul qilingan umum-ilmiy, 
metodologik talablarga qanchalik mos keladi? 

Psixodiagnostikaning turli usullariga qo’yiladigan metodologik talablar nimalardan 
iborat? 
14
T.Melcherti"Foundations of Professional Psychology" 2011. 115-117-betlar 
P 

---

71 

Psixodagnostik metodlarning ilmiyligini tekshirish va ularni yaratish jarayonlari 
qanday amalga oshadi? 
Ikkinchisi, “Psixodiagnostika” – psixologik tashxisning amaliy jihati bilan bog’liq bo’lgan 
psixologning maxsus faoliyat doirasini o’z ichiga qamrab oladi. 

Psixologning 
psixodiagnostik 
metodlarni 
muvaffaqiyatli 
va 
malakali 
o’zlashtirilishidagi ayrim amaliy shart-sharoitlarni yaratish hamda ularga rioya qilish zarurati; 

Psixodiagnostik doirada faoliyat ko’rsatadigan psixologni amaliy jihatdan tayyorlash 
hamda uning kompetentligini baholashda dastur, metod va usullarni ishlab chiqish masalalari tashkil 
etadi. 
Yuqoridagi nazariy va amaliy masalalar bir-biri bilan o’zaro chambarchas bog’liq bo’lib, 
ushbu sohadi yetuk mutaxassis bo’lish uchun psixolog, psixodiagnostikaning har ikkala asoslari 
bilan yaxshi qurollangan bo’lishi kerak. Faqatgina nazariy, amaliy yoki barcha metodlarni ilmiy 
asoslarini tushuna bilmasdan mutaxassis sifatida ushbu sohada professionalizmga erishib 
bo’lmaydi. 
sixodiagnostika – psixologik fan sohasi bo’lganligi bois, u yoki bu darajadagi 
psixologiya tarmoqlari bilan o’zaro bog’liq bo’ladi. Ma’lum ma’noda, o’z mustaqilligiga qaramay, 
psixodiagnostika umumpsixologik nazariyaning rivojlanishiga ham bog’liqdir. Biroq 
tadqiqotlarning shunday yo’nalishlari mavjudki, ular bilan psixodiagnostika ko’proq aloqada 
bo’ladi. Xorij va mahalliy adabiyotlarda bu tushunchaning boshqalarga nisbatan o’xshashligi 
mavjud bo’lganligi sababli, aynan shu muammo to’g’risida ushbu mavzuda fikr yuritiladi. 
Psixodiagnostika fanining amaliy vazifalari psixolog faoliyatining maxsus sohasiga taalluqli 
bo’lib, amaliy psixologik tashxis qo’yish bilan bog’liqdir. Bunda muammo, nafaqat, nazariy jihatdan, 
balki psixodiagnostik tadqiqotni tashkil qilish va o’tkazishning amaliy jabhalarini qamrab oladi hamda 
quyidagi vazifalardan iboratdir: 
1.
Psixologiya psixodiagnostga mutaxassis sifatida qo’yiladigan kasbiy talablarni 
aniqlashtirish; 
2.
Psixolog haqiqatdan ham u yoki bu psixodiagnostik metodlarni mutaxassis sifatida 
muvaffaqiyatli o’zlashtirib olgani haqida minimal amaliy shartlar, ya’ni kafolat sifatida; 
3.
Psixodiagnostika sohasida o’z ishini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun psixologning 
o’zida mujassamlashtirishi shart bo’lgan bilim, ko’nikma va malakalar; 
4.
Psixologning psixodiagnostika sohasida malakali mutaxassis ekanligini hamda amaliy 
jihatdan tayyorgarligini baholash mezonlarini hamda dasturlarini ishlab chikish. 
Chet el adabiyotlarida ta’kidlanishicha individual farq nazariyasining muammosi, ya’ni 
maxsus soha tadqiqotlarini ustuvorligi – differentsial psixologiyadir. 
XIX–XX asrlarda mashhur nemis psixologi bu tushunchani “Psixik funksiya va uning 
xossalaridagi mavjud farq” to’g’risidagi fikrni ifodalash uchun kiritgan. 
V.Shtern
davridan beri 
differentsial psixologiya tushunchasida unchalik ko’p narsa o’zgarmadi. U ayni paytda ham tarqoq 
holda inson (shaxs) ning psixik holati va xossasini o’rganish bilan shug’ullanadi. 
Differensial psixologiya predmetini tashkil etuvchi manbalar to’g’risida so’z borganda, 
hamma tadqiqotchilar bir ovozdan test metodi asoschilari 
F.Galton, J.Kettell, A.Bine
va boshqa 
olimlarning dalillarini qabul qilishdi. Psixodiagnostika va differentsial psixologiya sohalarining 
tadqiqotlar mavzusi bir-biriga o’xshash. Lekin soha vakillari ularni: 
o’ziga xos farqlikni o’lchashga mo’ljallangan; 
farqlashning kelib chiqish sabablarini anglab yetishga qaratilgan sifatida bo’lib 
o’rganishadi. 
Zamonaviy psixologiyada psixodiagnostikaga “fan va tajriba o’rtasidagi ko’prik” misoli 
qaraladi. 
Hozirda, psixologik nazariyadan ajratilgan psixodiagnostika inqirozga yuz tutadi 
deyish noto’g’ri, albatta. Bunga psixodiagnostikaning kelib chiqish tarixi yorqin tasdiq bo’la 
oladi. Ma’lumki, tashxisning muvaffaqiyati (o’lchov va bahosi), avvalambor, hodisalarni 
P 

---

72 
o’lchash nazariyasini ishlab chiqish darajasi orqali aniqlanadi.
Bu holat aqliy qobiliyat (intellekt)ni o’lchash jarayonida yaqqol ifodasini topgan. Shu 
bois, samarador testlarning paydo bo’lishida nazariy ta savvurning o’rnini almashtirish 
ehtiyoji tug’iladi. 
Baho
– turli usullar orqali qo’lga kiritilgan natijalarning, xususan, intervyu, psixologik 
testlar, fiziologik yoki psixofiziologik o’lchovlar, apparaturalar holatining kuzatilishidir.