O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizоmiy nоmidаgi tоshkеnt dаvlаt pеdаgоgikа univеrsitеti shahrisabz filiali

1
 Бабанский Ю.К., Сластенин В.А., Сорокин Н.А., Мальковская Т.Н., Белозерцев Е.П., Поляков В.А., 
Гришин Д.М. Педагогика / Под. ред. Ю.К. Бабанского. – М.: Просвещение, 1991. – С.10. 
2
 Сластенин В.А., Исаев И.Ф., Шиянов Е.Н. Общая педагогика. / Под. ред. В.А. Сластенина: В 2 ч. – 
М.: ВЛАДОС, 2003. – Ч.1. – С.91. 

---

foydalanilayotganligiga qaramay, hali to‘liq o‘zlashtirilmagan pedagogik 
kategoriya. Shakllanishning mazmuni ba'zi holatlarda juda qisqarib ketadi, ba'zan 
esa, haddan tashqari kengaytirib yuboriladi. Avval nashr etilgan pedagogik 
adabiyotlarda shakllanish atamasi ba'zan boshqarilmaydigan, shaxsga ta'sir 
ko‘rsatuvchi tasodiflarni aniqlash uchun qo‘llanilgan. Masalan, pedagogika 
qo‘llanmasining taniqli muallifi P.N.Gruzdev shakllanishni stixiyali tarbiya – 
“ongli faoliyatdan mustaqil tarzda odamlarga ta'sir etuvchi turli shart-sharoitlar” 
deb nomlashni taklif etgan”
3
. 
Rivojlanish
– shaxsning fiziologik va intellektual o‘sishida namoyon 
bo‘ladigan miqdor va sifat o‘zgarishlar mohiyatini ifoda etuvchi murakkab 
jarayon. Boshqacha aytganda, rivojlanish deganda tarbiyalanuvchining psixikasi va 
jismoniy taraqqiyotida bosqichma-bosqich va qonuniy o‘zgarishlarning sodir 
bo‘lishiga aytiladi. Rivojlanish – bu yangi sifat holatiga o‘tish, harakat va 
o‘zgarishlar jarayoni. Maktabgacha pedagogikada rivojlanish haqida gap ketganda 
yoshga doir (maktabgacha yosh davrlari bilan bog‘liqlikda rivojlanishning o‘ziga 
xosliklari va qonuniyatlari), individual (rivojlanishning individual o‘ziga 
xosliklari), shaxsiy (bolada shaxsiy sifatlarning yuazaga kelishi va ularning o‘ziga 
xosliklari) rivojlanishni alohida ajratib ko‘rsatish maqsadga muvofiq. 
 
Maktabgacha pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi. 
Ijtimoiy tarbiya mohiyatini ilmiy jihatdan asoslash ma'lum pedagogik 
hodisaning muayyan vaziyatlarda namoyon bo‘lish qonuniyatlarini bilishni taqozo 
etadi. Bizga ma'lumki, pedagogik hodisa murakkab tuzilmaga ega bo‘lib, uning 
umumiy mohiyatini to‘laqonli anglash uchun bir qator fanlarning imkoniyatlariga 
tayaniladi. Ana shu nuqtai nazardan maktabgacha pedagogika fani bilan quyidagi 
fanlar o‘rtasida yaqin aloqadorlik mavjud: 
1. Falsafa – shaxs rivojlanishi jarayonining dialektik xususiyatlari, muayyan 
pedagogik g‘oya, qarash hamda ta'limotlarning falsafiy jihatlari kabi masalalarni 
tahlil etishga imkon beradi. 
2. Iqtisod – maktabgacha ta'lim muassasalarining faoliyatini yo‘lga qo‘yish, 
o‘quv binolarini qurish, ta'lim-tarbiya jarayonlarini tashkil etish va ularning 
moddiy-texnika va zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlash kabi masalalarning 
iqtisodiy jihatlarini anglashga xizmat qiladi. 
3. Sotsiologiya – ijtimoiy munosabatlar mazmuni, ularni tashkil etish shartlari 
xususida 
ma'lumotlarga 
ega 
bo‘lish 
asosida 
ta'lim-tarbiya 
jarayoni 
ishtirokchilarining o‘zaro munosabatlarini samarali tashkil etish uchun imkoniyat 
yaratadi. 
4. Etika – shaxs ma'naviyatini shakllantirish, unda eng oliy insoniy sifatlar, 
axloqiy ong va ma'naviy-axloqiy madaniyatni tarbiyalashda muhim o‘rin tutuvchi 
nazariy g‘oyalarni pedagogik jarayonga tatbiq etishda alohida o‘rin tutadi.