O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat teхnika universiteti

Nazorat savollari 
 
1.
Nima sababdan standartlar o‘zgartiriladi? 
2.
Standartlarni ishlab chiqish nechta bosqichdan iborat? 
3.
Standart loyihasi bo‘yicha teхnikaviy qo‘mitaning funksiyasi 
nimalardan iborat? 
4.
Standartlarni belgilash tartibi qanday?
5 – Amaliy mashg‘ulot. 
Mahsulot sifati haqidagi malumotlarni shtriх kodlash 
Reja: 
1.
Shtriх kodlash va uning yaratilish tariхi. 
2.
Shtriх kodlar turlari. Chiziqli va ikki o‘lchovli shtriх kodlar. 
3.
O‘zbekiston respublikasida shtriх kodlashtirish tizimi. 
4.
EAN shtriх kodlari va хorijiy davlatlarga ajratilgan davlat kodlari. 
 
1.
 
Shtriх kodlash va uning yaratilish tariхi 
 
Do'konlarda sotiladigan deyarli barcha mahsulotlarning qadoqdagi bir 
qator chiziqlarga uzoq vaqt hech kim ajablanmasdi
. Qora va oq nishonlar - 
ishlab chiqaruvchi mamlakat, ishlab chiqaruvchi va mahsulot haqidagi kodli 
ma'lumotlarning jahon amaliyotida mahsulot va mahsulotlarni 
markalashning umume'tirof etilgan tizimi. Ushbu ma'lumot juda muhim 
ahamiyatga ega, chunki tijorat tuzilmalari - omborlar, ulgurji va chakana 
savdo korxonalarining masul xodimlari ushbu ma'lumotni mahsulotni 
yetkazib berish (sotish) uchun shartnoma va shartnomalar tuzish bosqichida 
o'qishlari va undan foydalanishlari mumkin. Bu, ayniqsa, raqobatbardosh 
mahsulotlar emas, balki soxta mahsulotlarning soni ortib borayotgan 
zamonaviy sharoitlarda ayniqsa muhimdir.
Ishlab chiqarish, sifat va hisob jarayonlarini samarali boshqarish uchun 
o'z vaqtida va aniq mahsulot nazorati zarur. Ombordan mahsulotni 
iste’molchiga yetqazgunga qadar kuzatib borishda samarali mexanizm bu 
tanib olishdir. Mahsulotning noyobligini, ya'ni boshqalardan farqli bo'lgan 
barcha mavjud xususiyatlarini aniqlash uchun ishlatiladigan buyurtma 
ma'lumotlarning to'plami asosida mahsulotning tabiati va maqsadini 

---

31 
belgilash. So'nggi yillarda eng keng tarqalgan texnologiyalar eng avvalo 
hosildorlikni oshirish va xarajatlarni sezilarli darajada kamaytirish uchun 
mo'ljallangan 
kompyuter 
texnologiyasiga 
asoslangan 
avtomatik 
identifikatsiyalashdir. Bugungi kunda 15 texnologiya ma'lum va asosiylari 
bar kodlash, radio chastotani identifikatsiyalash (RFID), optik belgilarni 
aniqlash, kompyuterni ko'rish (tasvirni ishlashning hisoblash usullari), 
ovozli ma'lumotni kiritish hisoblanadi. Xalqaro ishlab chiqarish va savdo 
amaliyotida bar kodlash mahsulotlarining eng keng tarqalgan usullari.
Bar 
kodlash 
yosh 
muhandis Devid Kollinz 
tomonidan ixtiro qilindi. 
Massachusets 
Texnologiyalar Institutining 
muhandislik 
fakultetini 
1950-yillarda tugatganidan 
so'ng, u Pensilvaniya temir 
yo'lida ro'yxatdan o'tdi, unda 
u vagonlarni tartibga solish 
bo'yicha muntazam ish olib 
bordi. Ular kirib kelayotgan vagonlarni hisobga olib, raqamlarni tezda topib, 
hujjat bilan maslashtirgan holda, har bir vagon qayerga borishi kerakligini 
aniqlashlari lozim edi. Jarayon juda uzoq, xatolikka yo'l qo'ymasligini 
kafolatlamaydi. Qilingan ixtiro vagon raqamlarini yoritgichlar bilan yoritib, 
fotoelementlar yordamida ularni o'qib berdi. Muhandis-ixtirochi, tanib 
olishni soddalashtirish uchun raqamlarni faqat oddiy raqamlar bilan emas, 
balki to'rtburchak uzunligi yarim metrgacha bo'lgan avtomobilning devorida 
joylashgan qizil va ko'k chiziqlardan tashkil topgan maxsus kod bilan 
yozishni taklif qildi.
Sinovlar tasdiqlangan: skanerlash qurilmasi kodlarni taxminan 100 km/h 
tezlikda o'qish imkonini beradi. Biroq, Kollinz bunga xotirjamlik qilmadi. 
Tashabbusning muvaffaqiyati uni yanada takomillashtirishga undadi. 1968 
yilda ko'p energiya sarflaydigan yoritgichlar o'rniga yuqori darajada 
yo'naltirilgan lazer nurini ishlatgan. Ko‘rsatish tizimining o'lchamlari 
ko‘proq bo‘ldi, kodning o'zi ham kamaydi, bu esa Kollinz tomonidan 
faqatgina temir yo'lda emas, balki tovar kodi sifatida ishlab chiqarilgan 
shtrix kodidan foydalanishga olib keldi.
Taxminan qirq yil mobaynida ushbu texnologiya hozirgi kunga kelib, 
kodni faqat millimetrning to'rtdan bir qismi bo'lgan yengil nuqta bilan o'qish 
mumkin. Shtrix kodi kompyuterdagi mahsulot raqami haqida ma'lumotni 

---

32 
deyarli aniq va mutlaqo aniq tarzda o'qish imkonini beradi - 10 million 
o'qishga birdan ortiq xato.