O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi gulistоn dаvlаt universiteti o’. T. Toshbekov

Tuproq strukturasi
deb mazkur tip va uning qatlammiga xos har xil kattalikka, shaklga, 
chidamlilikka (suv tasiriga) ega bo`lgan agregatlar yig’indisiga aytiladi. 
Tuproqda 3 xil (kubsimon, prizmasimon, plitasimon) struktura farq qilinib, ular bir necha 
turdan iborat 
bo’ladi (16-jadval).
Oddiy tuproq zarrachalari va mikroagregatlar o’zaro bir-biri bilan birikib makroagregatlarni 
yoki struktura hosil qiladi. Struktura hosil bo’lish jarayonida tuproq agregatlarining muzlash qurish 
va namlanish jarayonlariga uchrashi katta ahamiyatga ega. 
Bu jarayonlar ikki tomonlama ta’sir etadi, ya’ni uncha qattiq birikmagan tuproq zarrachalari 
parchalanishi mumkin, ikkinchidan zarrachalarni tashqi ta’sirga chidamli holatga o’tkazish 
mumkin. Chidamli strukturalar hosil bo’lishida chirindining asоsan gumin kislotalarining ahamiyati 
katta. Chirindisi ko’p tuproqlarda donsimon struktura hosil bo’lsa, karbonatli tuproqlarda 
yong’oqsimon strukturalar ko’proq hosil bo’ladi. 
Har xil tuproq tipi uchun ma’lum bir turdagi struktura harakterlidir. 
Masalan: Qora tuproqlar uchun donador kesakchali, podzol tuproqlar uchun bargsimon, 
sho’rtoblar uchun ustunsimon, bo’z tuproqlar uchun kesakchali-changsimon shakli xarakterlidir. 

---

82 
6-jadval
Tuproq struktura bo’lakchalarining tasnifi (S.A. Zaxarov). 
Turi 
Xili 
Agregatlarning diametri, mm. 
Palaxsa 
 
 
Kesakcha 
 
 
To’zon (chang) 
Yong’oqsimon 
 
 
Donador 
 
 
 
Ustunnoma 
 
 
 
Prizmasimon 
 
 
Plitasimon