O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta mahsus ta'lim vazirligi cm. Mustafayev, O'. A. Ahmedov, M. S. Mustafayeva, M. T. Yulchiyeva

Машғулот 10
Ўсимлик ҳужайраси таркибидаги ёғ
Умумий маълумот
Ўсимлик ҳужайрасида ёғ, аксарият ҳолларда, уларнинг уруғида (кунгабоқар (Helianthus annus) зиғир, (Sinumsp) бодом, (Amygdalusp) ёнғоқ,(Jnglans Regia) пахта ва хокозо) тўпланади. Ёғ ўсимликларнинг цитоплазмасида шимилган ҳолда ёки у билан бирикиб, эмульсия ҳолида сақланади. Химиявий таркибига кўра ўсимлик ёғлари ҳар хил ёғ кислоталарининг органик бирикмаларидан шаклланган мураккаб ёғлар қаторига киради.
Чунки ёғ сувда эримайди ва ҳужайра деворидан ўта олмайди, ўсимликнинг бошқа қисмларига ўтиш ва жамғарма ҳолда тўпланиш имконига эга эмас. Уларни эрийдиган ҳолатга ўтиши учун махсус фермент–липаза таъсир этиш зарур. Липаза ёғларни уларнинг таркибий қисмлари –глицерин ва сувда эрийдиган ёғ кислоталарига парчалайди. Ўсимлик организмидан ташқарида (ташқи муҳид) ёғлар ишқор таъсирида осонлик билан глицерин ва ёғ кислотасига парчаланади. Ишқор таъсирида ўсимлик ёғи нетралланади. Натижада ишқор характери билан боғлиқ равишда кальций ёки натрий тузи ҳосил бўлади. Бу аҳоли орасида “совун” номи билан юритилади. Шунинг учун ҳам ишқор таъсирида ёғли совун яхши кўпикланади ва кир осонлик билан оқаради (тозаланади).
Ўсимлик ёғлари ҳалқ ҳўжалигининг озиқ–овқат, медицина, техника (машинасозлик, самолётсозлик) саноатида кенг қўлланилади.


Амалий машғулот учун
Зарур материаллар:

1. 
   Кунгабоқар, ёнғоқ, зиғир ва кунжут уруғи.
   
2. 
   Судан–3 реактиви.
   
3. 
   Реактив тинктура алканин.
   
4. 
   Хлороформ, ксилол ва этил эфири.
   

Топшириқлар

1. 
   Кунгабоқар уруғини предмет столчасига қўйиб скальпел билан эзинг.
   
2. 
   Эзилган масса устига бир томчи сувдан–3 реактивини томизиб, микроскопида кузатинг.
   
3. 
   Ёнғоқ мағзини бир бўлагини предмет столчасига қўйинг, уни пинцет билан эзиб, бир томчи хлороформ ёки этил эфири томизинг. Ёпқич ойна билан ёпиб, микроскопда кузатинг ва тавсифини ёзинг.
   

Ишнинг бориши
Амалий машғулот давомида ўсимлик ёғи билан танишиш учун кунгабоқар уруғи ёки ёнғоқ мағзи олинади. Уни предмет ойнасига қўйиб, пинцет ёки устаранинг япалоқ томони билан эзинг. Тайёрланган препарат устига бир томчи сувда–3 реактиви томизинг ва микроскопда кузатинг. Микроскопнинг катталаштириб кўрсатадиган объктивида кузатилганда ёғ томчиси қизғиш тус олади. Бу эса эзилган ёнғоқ таркибида ўсимлик ёғи бирлигидан далолат беради. Худди шу тажрибани кунгабоқар, зиғир, кунжут уруғи билан ҳам ўтказиш, мумкин. Кузатиш натижаси батафсил ўрганилиб, тавсифи дафтарга ёзинг.