O`zbekiston respublikasi оliy va o`rta махsus та’liм vazirligi bухоrо даvlat universiteti


Semantik-funksional shakllangan gaplar



Download 1,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/122
Sana30.04.2022
Hajmi1,8 Mb.
#597248
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   122
Bog'liq
hozirgi ozbek adabiy tili sintaksis

Semantik-funksional shakllangan gaplar
. Semantik-funktsional shakllangan 
gaplar to`rtga bo`linadi: 
Modal so`z- gaplar (Kelasizmi?- Albatta) 
Undov so`z- gaplar (Beh-beh! Oh-oh)
Tasdiq inkor so`z- gaplar (Ha, yo`q) 
Taklif-ishora so`z-gaplar (Ma. ) 
Bu so`z-gaplarning barchasida kesimlik kategoriyasi ma‘nosi (TMZSH ) 
so`zning lug`aviy ma‘nosida mujassamlashgan bo`ladi. Shuning uchun bunday so`z-
gaplar:
a) hech qaChon kesimlik qo`shimchalarini qabul qila olmaydi. 
b) nutqda alohida gap bo`lib kela oladi. 
v) boshqa gap tarkibiga kirganda, uning biror bo`lagi bilan semantik aloqaga 
kirishmaydi va o`z mustaqilligini saqlab qolaveradi. 
Semantik-funktsional shakllangan so`z-gaplarda kesimlik ma‘nosi atov birligi 
(W) ning lug`aviy ma‘nosi tarkibida mujassamlashgan bo`lib, bunday gaplar kesimi 
Wm ramzi bilan beriladi. 
Semantik-funktsional shakllangan gaplarda kesimlik ma‘nosi so`z-gaplarning 
lug`aviy ma‘nosi bilan bir butunlikni tashkil etganligi sababli kesimlik kategoriyasi 
uchun xos bo`lgan tasdiq-inkor, modallik, mayl, zamon, shaxs-son (TMZSH) 
ma‘nolarining rang-barangligi yo`q. Bunda kesimlik kategoriyasining barcha 
ma‘nolari uchburchak burchaklarining yig`indisiga o`xshaydi. Ma‘lumki, uchburchak 
burchaklarining yig`indisi 1800 teng bo`lib, bir burchak kattaroq bo`lsa, buning 
evaziga boshqa burchaklar kichrayadi. Semantik-funktsional shakllangan gaplarda 
ham kesimlikning to`rtta ma‘nosidan biri yuzaga chiqqanda boshqalari 0 (nol) ga 
teng bo`ladi. Bu tasdiq-inkor, mayl, zamon, shaxs-son ma‘nolarining har biri uchun 
alohida


alohida so`zlar borligi bilan belgilanadi. Masalan, «qat‘iy bo`lishlilik» ma‘nosi 
(Ya‘ni mayl ma‘nosining ko`rinishi) albatta so`zi bilan ifodalansa, kesimlik 
shaklidagi - ma qo`shimchasi ifodalaydigan Shunday bo`lishsiz ma‘no mutlaqo so`z 
gapi bilan beriladi. Ha, so`zida tasdiq, yo`q so`zida inkor ma‘nosi mavjud. 
Kesimlik kategoriyasi ma‘nolari kesimdagi atov birligi lug`aviy ma‘nosiga 
singganligi tufayli so`z-gaplarda bu ma‘nolarning har biri alohida-alohida va rang-
barang ko`rinishlarda ifodalash imkoniyatlari Cheklangan. Shu boisdan o`zbek tilida 
kesimlik qo`shimchalarini qabul qiladigan, kesimlik kategoriyasining barcha 
ma‘nolarini ifodalay oladigan, lug`aviy ma‘nosi kesimlik qo`shimchalariga befarq 
bo`lgan, Ya‘ni ularni erkin biriktira oladigan mustaqil so`z (fe‘l, ot, sifat, son, ravish, 
taqlid va olmosh ) lardan lug`aviy ma‘nosida kesimlik kategoriyasi qo`shimchalarini 
biriktira olmaydigan, lekin ularning ma‘nolaridan birini o`z lug`aviy ma‘nosi bilan 
ko`Chaytirgan holda ifodalab, boshqalarini nutqqa o`ta kuchsiz holda voqelantiruvchi 
so`z-gaplar guruhi alohida ajralib turadi 

Download 1,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   122




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish