O`zbekiston respublikasi оliy va o`rta махsus та’liм vazirligi bухоrо даvlat universiteti



Download 1,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/122
Sana30.04.2022
Hajmi1,8 Mb.
#597248
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   122
Bog'liq
hozirgi ozbek adabiy tili sintaksis

Ma`noviy birikuvchanlik
. Ma`noviy birikuvchanlik biriktiruvchi leksemaning 
ma‘noviy jihatdan o`ziga mos birikuvchilarni tanlashidir. Masalan, [hangra] 
leksemasi [qush] leksemasini o`ziga torta olmaydi, [qush] leksemasi [hangra] 
leksemasidagi birorta ham bo`sh o`ringa tusha olmaydi. Chunki ularda ma‘noviy 
muvofiqlik mavjud emas. Leksemalar bir-biriga ma‘noviy mos bo`lishi uchun 
ularning ma‘no strukturalarida o`xshash ma‘no bo`lakChalari - semalari bo`lmog`i 
lozim. [qush] leksemasi ma‘no tarkibidagi «sayray oladigan» ma‘no bo`lakChasi 
«sayramoq» leksemasida va «sayramoq» leksemasidagi «qushlarga xos» ma‘no 
bo`lakChaga qush leksemasida mavjud. Bu ularning birikma hosil qilishga asos bo`la 
oladi. 
Leksemalarning valentliklari tor yoki keng bo`lishi mumkin. Masalan: [hangramoq] 
leksemasining nima? so`rog`iga javob bo`ladigan valentligi to`ldiruvchisi - [eshak] 
[xo`tik], [hangi] leksemadaridir. [kishnamoq] leksemasining bunday valentligini 
to`ldiruvchi unsurlar - [ot], [toy], [bedov] [saman] leksemalaridir. Ba‘zan birikuvchi
yoki biriktiruvchi leksemalar ma‘nolari muvofiq bo`lmagani holda ular nutqda 
birikuvlar hosil qilishi mumkin. Masalan, artist hangradi kabi. Bunda endi me‘yoriy 
valentlik buzilgan holda namoyon bo`lib, ko`Chma, obrazli ma‘no yuzaga chiqadi. 
Lekin bu sof nutqiy hodisa bo`lib, [hangra] va [artist] leksemalarining lisoniy 
mohiyatidan joy olmagan. Chunki [artist] leksemasining ma‘no tarkibi «san‘atkor», 
«qo`shiqChilik-teatrga» semalari bo`lib, unda «hangra» semasi yo`q, [hangramoq] 
leksemasi «eshakka xos», «ovoz Chiqarish» ma‘no tarkibiga ega bo`lib, unda 
«san‘atkor», «qo`shiqChilikka xos» ma‘no bo`lakChalari mavjud emas. 


Biz lug`aviy valentlikni ot va fe‘l turkumlaridan olingan namunalar asosida 
dalillashga harakat qildik. Lekin lisoniy-lug`aviy valentlik nafaqat ot yoki fe‘lga, 
balki boshqa so`z turkumlariga ham xosdir.

Download 1,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   122




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish