O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi bеrdаq nоmidаgi qоrаqаlpоq dаvlаt univеrsitеti

2C_]7H₃₅COO-+ Mg²⁺ = (C_l7H₃₅COO)₂Mg I

va ko'pik shu kationlar to'liq cho'kkandan keyingina hosil bo'ladi.

Kalsiy kationlari Ca²⁺ kalsiyli qattiqlikni, magniy kationlari Mg²⁺ esa suvning magniyli qattiqligini keltirib chiqaradi. Umumiy qattiqlik 148 kalsiy va magniyli qattiqliklardan, ya'ni suvdagi Ca²⁺ va Mg²⁺ kationlarining konsentratsiyalari yig'indisidan hosil bo'ladi.

Suvni yumshatish jarayonlariga nisbatan olganda karbonatli va karbonatsiz qattiqlik bo'ladi. Ca²⁺ va Mg²⁺ kationlarining suvdagi gidrokarhonat ionlari HCO^_3 ga ekvivalent bo'lgan qismi keltirib chiqargan qattiqlik karbonatli qattiqlik deyiladi. Boshqacha aytganda, karbonatli qattiqlik kalsiy va magniy gidrokarbonatlarning borligi natijasidir. Suv qaynatilganda gidrokarbonatlar parchalanadi, hosil bo'lgan kam eriydigan karbonatlar esa cho'kmaga tushadi va karbonatli qattiqlik muvaqqat qattiqlik ham deyiladi. Qaynatilganda kalsiy kationlari Ca²⁺ kalsiy karbonat holida cho'kmaga tushadi:

Ca²⁺+ 2HCO₃ = CaCO₃ + H₂O + CO₂

magniy kationlari Mg²⁺ esa gidroksikarbohat yoki magniy gidroksid (pH>10,3 bo'lganda) holida cho'kmaga tushadi:

Mg⁺²+ 2HCO₃ + 2OH = (MgOH)₂CO₃i + H₂O+ CO₂

(gidroksid-ionlar OH suv bilan HCO₃" ionlarining o'zaro ta'siri hisobiga hosil bo'ladi: HCO₃ + H₂O=H₂CO₃+ OH).

Qattiqlikning suv qaynatilgandan keyin ham qoladigan qismi karbonatsiz yoki doimiy qattiqlik deyiladi. U suvda kuchli kislotalarning, asosan, sulfatlar va xloridlarning kalsiyli va magniyli tuzlarining miqdori bilan aniqlanadi. Suv qaynatilganda bu tuzlar yo'qolmaydi, shu sababli karbonatsiz qattiqlik doimiy qattiqlik ham deyiladi.

Suvning qattiqlik darajasi turlicha ifodalanadi. Ba'zan u 1 /suvdagi Ca²⁺ va Mg²⁺ kationlarining milliekvivalent (mekv) soni bilan ifodalanadi. 2 mekv qattiqlik Ca²⁺ kationlarining 20,04 mg/1 yoki Mg²⁺ kationlarining 12,16 mg/1 miqdoriga to'g'ri kelganligi uchun ta'rifga binoan suvning umumiy qattiqligi K ni (mekv/1 hisobida) ushbu formuladan hisoblab topish mumkin:

bunda [Ca²⁺] va [Mg²⁺]— Ca²⁺ va Mg²⁺ ionlarning konsentratsiyasi, mg/1.

Qattiqlik qiymatiga qarab, tabiiy suv juda ywinshoq — qattiqligi 1,5 gacha, yumshoq —1,5 dan 4 gacha, o'rtacha qattiqlikdagi —4 dan 8 gacha, qattiq —8 dan 12 gacha va juda qattiq —12 mekv// dan katta bo'ladi.

Uy-xo'jaliklardagi vodoprovod suvining qattiqligi 7 mekv// dan katta bo'lmasligi kerak. Ko'pincha qattiq suv ishlatishdan oldin yumshatiladi. Odatda, buning uchun suvga turli xil kimyoviy moddalar bilan ishlov beriladi. Masalan, karbonatli qattiqlikni so'ndirilgan ohak qo'shish bilan yo'qotish mumkin:

Ca²⁺ + 2HC0₃- + Ca²⁺ + 2OH = 2CaC0₃ + 2H₂O Mg²⁺ + 2HC0₃- + 2Ca²⁺ + 4OH = Mg(OH)₂ + 2CaCO₃1 + H₂O

Ohak bilan soda bir vaqtning o'zida qo'shilganda karbonatli va karbonatsiz qattiqlikdan xalos bo'lish mumkin (ohak-sodali usul). Bunda karbonatli qattiqlikni ohak (yuqoriroqqa q.), karbonatsizni — soda yo'qotadi:

Ca²⁺ + CO₃² = CaCO₃1; Mg²⁺ + CO₃² = MgCO₃

va so'ngra

MgCO₃ + Ca²⁺ + 2OH = Mg(OH)₂ + CaCO₃

Suvning qattiqligini yo'qotishning boshqa usullari ham qo'llani-ladi, ulardan hozirgi vaqtda eng ko'p foydalaniladigan kationitlar ishlatishga asoslangan. Tarkibida tashqi muhit ionlariga almashina oladigan harakatchan ionlar bor qattiq moddalar ionitlar deyiladi. Sintetik polimerlar asosida olinadigan ion almashinuvchi smolalar, ayniqsa, ko'p tarqalgan.

Ionitlar (ion almashinuvchi smolalar) ikki gruppaga bo'linadi. Ulardan biri o'z kationlarini muhit kationlariga almashtiradi va kationitlar deyiladi, boshqalari o'zining anionlarini almashtiradi va anionitlar deyiladi.gidratlangan ionlar R³⁺ holida bo'lishi mumkin. Bor — kislota hosil qiluvchi element. Ill gruppaning bosh gruppachasidagi metallardan eng katta ahamiyatga ega bo'lgani bor va aluminiy hisoblanadi.