|
Kalsiy guruhchasi elementlari. Qalsiy guruhchasi elementlariga kalsiy Ca, stronsiy Sr, bariy
Ba va radiy Ra kiradi. Bu ele mentlarning tashqi elektron qavatlarida s2 elektronlar mavjud Guruh bo'yicha elementlarning atom va ion radiuslari ortib boradi. Shuning uchun elementlarning aktivligi ham ortadi.
Yer qobig'ida kalsiyning oltita, stronsiyning to'rtta, bariy-ning yettitita barqaror izotopi bor. Bulardan eng ko'p tarqal-ganlari Ca, Sr va Ba lardir. Radiy radioaktiv element bo'lgani uchun uning barqaror izotoplari yo'q. Lekin sun'iy ravishda hosil qilingan sakkizta radioaktiv izotoplari ma'lum.
Kalsiy yer qobig'ida eng ko'p tarqalgan elementlardan hisoblanadi. Tabiatda, asosan, silikatlar CaSiO3 va alyumosili-katlar CaO, AlO3, angidrid CaSO4, gips CaSO4 • H2O, flyuorit CaF2, apatit Ca5(PO4)3(F,Cl,OH), fosforit Ca(PO4), lar holida uchraydi. Bariy va stronsiylar asosan stronsit SrCO3, viterit BaCO,, selistin SrSO,, barit BaSO, minerallari holida uchraydi. Radiy esa uran rudasi tarkibida qisman uchraydi.
Kalsiy, stronsiy, bariy metallari dastlab Xevi tomonidan elektroliz yo'li bilan olingan.
Ikkinchi guruhning asosiy guruhchasi elementlari (berilliyni istisno qilganda) metallik xossalariga ega. Erkin holda kumush-rang-oq yumshoq moddalar bo'lib, ishqoriy metallarga qaraganda qattiqroq, erish va qaynash temperaturasi ancha yuqoridir.
Kalsiy havoda oksid parda bilan qoplanadi, qizdirilsa yonadi, sovuq suv bilan sekin, issiq suv bilan tez ta'sirlashib, vodorodni siqib chiqaradi, bunda gidroksid hosil bo'ladi.
Birikmalaridan EH, tarkibli gidridlari, oksidlari, gidroksidlari, EO2 tarkibli peroksidlari, galogenlari, karbonatlari ma'lum.
IIA guruhchasi elementlari va ularning birikmalari sanoat-ning turli sohalarida keng qollaniladi. Bularning ba'zilarinigina eslatib o'tamiz. Ulardan keramik buyumlar ishlab chiqarishda, shisha olishda, sement, qurilish materiallari, bo'yoqchilik, organik sintez, katalizatortayyorlashda foydalaniladi. Bular bilan bir qatorda tarkibida bu guruhga kiruvchi elementlar birikmalari bolgan ba'zi moddalar hayot uchun muammolar ham keltirib chiqaradi. Bulardan tabiiy suvdagi kalsiy va magniy tuzlarini misol qilish mumkin.
Tarkibida kalsiy va magniy gidrokarbonatlari hamda sulfatlari sifatida tuzlarini saqlovchi tabiiy suv qattiq suv deyiladi. Agar suvda kalsiy gidrokarbonat erigan bo'lsa, uning qattiqligini vaqtincha qattiq deyiladi, suv qaynatilsa u yumshaydi. Agar suv
CaSO4 yoki MgSO, saqlasa, uning qattiqligi doimiydir.
1 litr suvdagi Ca va Mg ionlari mg/ ekv lari yig'indisi suv qattiqligi miqdorini belgilovchi
omildir. Bu 20,04 mg// Ca++ yoki 12,16 mg// Mg++ uchun bo'lgan kattalikdir.
181 demak, tabiiy suvlarda kalsiy va magniy tuzlarining bo'lishi suv qattiqligini vujudga keltiradi. Bu esa tabiiy suvni texnikada ishlatishga to'sqinlik qiadi.
Tabiiy suvlarning qattiqligini ikki xil: fizik va kimyoviy usullar bilan yo'qotish mumkin. Tarkibida gidrokarbonatlar bo'lgan qattiqlik suvni qaynatish yo'li bilan yo'qotiladi. Bundagidrokar bonatlar erimaydigan karbonatlarga aylanib, cho'kmaga tusliadi
Ca(HCO3), CaCO3 + CO2 + H2O Suvning qattiqligini kimyoviy usul bilan yo'qotishda tarki bida COJ2 va OH' ionlari bo'lgan eritmalar bilan ishlanib, kalsiy va magniyda qiyin eriydigan tuzlari holida cho'ktiriladi, Ko'pgina hollarda so'ndirilgan ohak yoki soda ishlatiladi: CaSO, + Na,CO3 = CaCO3 + Na2SO4 Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2 = 2CaCO3 + 2H2O MgSO4+ Ca(OH2) = Mg(OH2) + CaS04 Hozirgi davrda texnikada suvning qattiqligini yo'qotishda ion almashtirish usulidan foydalanilmoqda. Bu usul suv tarkibidagi ionlarni sun'iy olingan ko'p molekulali ionitlar bilan almash-tirishga asoslangan. O'rin almashtirilayotgan ionlartabiatiga qarab ionitlar, kationit va anionitlarga bo'linadi. Alyumosilikatlar, masalan, Na2[Al2SiO8| • «H2O kationitlarga misol bo'la oladi. Qattiq suv bilan alyumosilikatlar orasidagi ionlar almashini-shini quyidagi sxema orqali ko'rsatish mumkin:
Na2R + Ca(HCO3)2 =CaR + 2NaHCO3 Na,R + CaSO4 =± CaR +Na2SO4
Bu yerda, R— murakkab alyumosilikat anioni, ya'ni ([Al2Si2Os] • nH20y2 dir. Sanoatda suvni yumshatish muammo-si hamisha mavjudligini hisobga olganda uni yo'qotishni bilish juda muhimdir. Bunda quyidagi masalani ko'rib chiqish foyda-dan holi bo'lmaydi deb o'ylaymiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
