Xulosa va Takliflar. Ushbu kurs ishini yozish davomida ko`plab adabiyotlar bilan tanishib chiqdim. Dastlab Shujoulmulk hukmronligi davridan boshlab ingliz hukumatining Afg‘onistonga bevosita kirib kelishi boshlandi. 1809-yil fevralda ingliz hukumati Afg‘onistonga mashhur davlat arbobi, mohir diplomat Monstyuart Elfinston boshchiligida missiyani jo‘natadi. Shujoulmulk ingliz missiyasini Peshovar shahrida qabul qiladi va muzokaralar natijasida ingliz-afg‘on bitimi tuziladi. Mazkur bitimdan inglizlar Napoleonning Sharqqa yurishlariga qarshi afg‘on davlatidan foydalanish maqsadini ko‘zlagan boMsalar, Shujoulmulk esa inglizlar ko‘magida ichki raqiblariga qarshi kurashib o‘z mavqeini mustahkamlab olmoqchi edi. 1809-yil iyunida ro‘y bergan navbatdagi davlat to‘ntarishi natijasida Shujoulmulk taxtdan ag‘dariladi va taxtni yana Mahmudshoh (1809-1818) egallaydi. Bosh vazir lavozimini qayta egallagan barakzoylar yetakchisi Fathxonning davlat ishlarida ta’siri nihoyatda o‘sdi. Fathxon o‘z ukalarini davlatning muhim lavozimlariga tayinlaydi. Ular orasidan 1792-yilda tug‘ilgan Do‘st Muhammadxon alohida ajralib turar edi.
Ishbu urushlarni tadqiq etgan holda, hur Afg`on xalqi mustaqillikka erishish yo`lida o`zining asl farzandlarini yo`qotganligi, bir necha asrga taqaluvchi tarixiy qiymatga ega madaniy va moddiy yodgorliklardan mosuvo bo`lganligini ko`rishimiz mumkin. Tinchlikni sevuvchi va uni qadrini hammadanda ko`proq anglovchi afg`on xalqining buyuk tarixini, mustaqillik uchun kurashlariga tasanno aytmay ilojimiz yo`q.