O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta- maxsus ta‟lim vazir ligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti ro‟yxatga olindi

Uskunalarning to`la balandligini topish.
Issiqlik almashinish uskunasining balandligi (yoki 
uzunligi) quyidagi tenglama bilan topiladi: 
(11.31) 
Bu yerda:
l
– quvurlarning uzunligi;
b
– to`rning qalinligi, m;
h
– kiruvchi va chiquvchi kameralarning baladligi, m. 
Patrubkalarning diametrini aniqlash.
Patrubkalarning ichki diametri berilgan muhitning 
sarfiga va harakat tezligiga qarab aniqlanadi: 
(11.32) 
Bu yerda:
V
– muhitning hajmiy sarfi, m
3
/s;
– muhitning harakat tezligi, m/s. 
Hisoblash uchun quyidagi tezlik qiymatlaridan foydalanish mumkin: suyuqliklar uchun 
0,1’2,5 m/s; gazlar uchun 2’20 m/s; suv bug‘i uchun 15’60 m/s. 
 
12-mashg‟ulot. Isitkichlarni gidravlik hisoblash 
Gidravlik hisoblashdan asosiy maqsad issiqlik almashinish uskunalaridagi ishqalanish hamda 
mahalliy qarshiliklarni yengish uchun ketgan bosimni va ish muhitini uskunadan o`tkazish uchun 
kerak bo`lgan quvvatni topishdan iborat. 
Qobiq - quvurli issiqlik almashgichning quvurli qismi hamda ko`ndalang to`siqlari bo`lmagan 
quvurlararo bo`shlig‘i uchun gidravlik qarshilik (
∆P
, Pa) ni quyidagi tenglama orqali aniqlash 
mumkin: 
, (12.33) 
Bu yerda:
- ishqalanish qarshiliklarini engish uchun yo`qotilgan bosim, Pa;
- mahalliy qarshiliklarni engish uchun yo`qotilgan bosim;
λ – ishqalanish koeffitsiyenti;
l
– quvurlarning bitta yo`li uzunligi, m;
Z – yo`llarning soni;
d
e
– ekvivalent diametr, m;
ρ
– suyuqlik yoki gazning zichligi, kg/m
3
;
– oqimning tezligi, m/s;
- mahalliy qarshiliklar koeffitsiyenti. 
Ishqalanish koeffitsiyenti λ muhitning harakat rejimiga va quvur devorlarining g‘adir-budirlik 
darajasiga bog‘liq. Laminar rejimda (Re<2300) g‘adir-budirlik ishqalanish koeffitsiyentiga amaliy 
jihatdan ta`sir qilmaydi va dumaloq kesimli quvurlar uchun λ ning qiymati quyidagi tenglama bilan 
topiladi: 
(12.34) 
Turbulent rejimda (23004
) gidravlik tekis quvurlar (shisha, mis, qo`rg‘oshin) uchun: 
(12.35) 
Gidravlik g‘adir-budir quvurlar (po`lat, cho`yan) uchun turbulent rejimda (Re>2300) λ ni 
hisoblash uchun quyidagi tenglamadan foydalaniladi: 

---

125 
(12.36) 
Re>10
5
bo`lganda turbulent rejim o`ta rivojlangan bo`lib, λ ning qiymati Re ga bog‘liq 
bo`lmay qoladi. Bunday holat avtomodel rejim deb yuritiladi. Ushbu rejimda λ ning qiymati quyidagi 
tenglama orqali aniqlanadi: 
(12.37)
Bu yerda:
=
R/d
e
– quvurning nisbiy g‘adir-budirligi;
d
e
– quvurning ekvivalent diametri;
R
– quvur g‘adir-budirligining o`rtacha balandligi. 
Mahalliy qarshiliklar koeffitsiyentining qiymatlari tajriba yo`li bilan aniqlanadi va tegishli 
qo`llanmalarda berilgan bo`ladi. Qobiq-quvurli issiqlik almashinish uskunalari uchun hisoblashlar 
paytida mahalliy qarshiliklar koeffitsiyentining qiymatlarini quyidagicha qabul qilish mumkin: 
Q u v u r l i b o` sh l i q
 
Kiruvchi yoki chiquvchi kamera 
1,5 
Yo`llar yoki sektsiyalar oralig‘ida 180
0
ga burilish 
2,5 
Quvurlarga kirish yoki ulardan chiqish 
1,0 
Q u v u r l a r a r o b o` sh l i q
 
Quvurlararo bo`shliqqa kirish yoki undan chiqish 
1,5 
Quvurlararo bo`shliqdagi to`siq orqali 180
0
ga burilish 
1,5 
Quvurlararo bo`shliqda 90
0
ga burilish 
1,0 
Issiqlik almashgich uchun 
ning qiymati aniqlangandan so`ng, suyuqlikni uskuna orqali 
haydash uchun kerak bo`lgan nasosning iste`mol quvvati (N, kVt) topiladi: 
(12.38) 
Bu yerda:
G
– suyuqlikning sarfi, kg/s;
ρ
– suyuqlikning zichligi, kg/m
3
;
∆P
– nasos tomonidan hosil qilinadigan bosim farqi, Pa;
η - nasosning
foydali ish koeffitsiyenti.