O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta- maxsus ta‟lim vazir ligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti ro‟yxatga olindi

1-ishchi g’ildirak; 2-qobiq; 
3- o’q; 4- aylanma kanal. 
6.2.Markazdan qochma nasosning asosiy tenglamasi
(Eyler tenglamasi). 
Markazdan qochma nasosning asosiy tenglamasi (Eyler tenglamasi). Ma‘lumki, aylanish o‘qiga 
nisbatan vaqt birligi ichida ma‘lum bir suyuqlik massasi harakat miqdorining o‘zgarishi, hamma 
tashqi kuchlar momentlarining yig‘indisiga teng, ya‘ni aylanish momentiga teng. 
Suyuqlikni g‘ildirakka kirishdagi absolyut harakat tezligi 
C
1
 
tezlikli mos ravishda nisbiy 
tezliklar 
w
1
va 
w
2
 
va aylanma tezliklar 
u
1
va
 u
2
ning geometrik yig‘indisiga teng bo‘ladi (6.3-rasm). 
G‘ildirak kuragi bo‘ylab harakatlanayotgan elementar oqimcha uchun, g‘ildirakka kirishda: 
g‘ildirakdan chiqishda esa: 
6.3–rasm. Markazdan qochma nasosning asosiy tenglamasini keltirib chiqarishga oid. 
bu yerda 

- suyuqlik zichligi;

V
– suyuqlik oqimchasi hajmi. 
2-2 va 1-1 kesimlar uchun mos ravishdagi harakat miqdori memontlari: 
; 
, 
bu yerda 
r
1
va 
r
2
– ishchi g‘ildirakning tashqi va ichki radiuslari; 

1
va 

2 
-
 
suyuqlikni 
g‘ildirakga kirish va chiqishdagi absolyut va aylanma tezliklari orasida burchak. 
Harakat miqdori momenti elektr yuritkichdan beriladigan energiya hisobiga oshirish mumkin. 

=1 vaqt ichida harakat miqdori momenti ortishi: 

---

28 
suyuqlik oqimchasi uchun: 


1
1
1
2
2
2
1
2



cos
cos
r
C
r
C
V
M
M
M






suyuqlikning butun massasi uchun: 
(6.1) 
Ideal oqim uchun hamma harakat energiyasi harakat miqdori momentining ortishiga sarflanadi. 
Tashqi aylantirish (burish) momenti: 
(6.2) 
Tashqi chetki tezliklar 
u
1
=r
1

va 
u
2
= r
2


ni hisobga olib va (6.1) va (6.2) ni tenglatib va 
(6.2) tenglamani 
H
t 
ga nisbatan yechganda, markazdan qochma nasos uchun Eyler tenglamasiga ega 
bo‘lamiz: 
(6.3) 
Suyuqlikni g‘ildirakka urilmasdan kirishi va undan chiqishi shartini hisobga olib, 

1
=90

va

2
=10...15

qabul qilinsa, (6.3) tenglama quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 
(6.4) 
6.3 rasmga qarab, tezliklar parallelogrammasidan 
C
2
 

 cos

2
=C
u2 
.

1
=90

bo‘lganda: 
(6.5) 
(6.5) tenglamasi ishchi g‘ildiragining cheksiz sonli kurakchalari uchun olindi. Shuning uchun 
kurakchalar sonini hisobga oluvchi

koeffisient (6.5) tenglamaga kiritiladi, uning qiymati 

=0,6...0,8 ga teng. 
Haqiqiy hajmiy bosim nazariy bosimdan doimo kam bo‘ladi. Chunki energiya nasosdagi 
gidravlik qarshiliklarni yengish uchun sarflanadi: 
(6.6) 
bu yerda 

r
– gidravlik foydali ish koeffisienti 0,8...0,95 ga teng bo‘ladi. 
Nasos bosimi ma‘lum darajada kuraklarning shakliga ham bog‘lik bo‘lib, aylanma va nisbiy 
tezliklar vektori orasidagi 

2
burchak yordamida aniqlanadi (6.3-rasm). 
Tezlik parallelogrammasidan: 
Unda: 
(6.7) 

2

90

bo‘lganda (kurakchalar ishchi g‘ildirakning aylanish yo‘nalishi bo‘yicha egilgan 
bo‘lsa):
 
>0 va H>
. 

2

90

da esa (kurakchalar ishchi g‘ildirakning 
aylanish yo‘nalishiga qarama-qarshi buklangan):
 
<0 va 

kurakchalar 
radial bo‘lganda 

2
= 90

, 
0 va 
.
Demak, eng katta bosim kurakchalar ishchi g‘ildiragining aylanish yo‘nalishi bo‘yicha 
buklangan holatga to‘g‘ri keladi. g‘ildirakdagi gidravlik yo‘qotishlar kam bo‘lishi uchun, kurakchalar 
quyidagicha buklanadi 

2
=140...164
0
va 

1
=153...166
0 
bo‘ladi (6.4-rasm). 
Markazdan qochma nasoslarda unumdorlik ma‘lum miqdorda ishchi g‘ildirak kanallarining 
erkin kesim yuzalari yordamida aniqlanadi (6.4.-rasmga qarang).