O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta'lim vazirligi

KALLA ASOSI—BASIS CRANII
Kalla asosini ichki tom ondan old, o ‘rta va orqa kalla chuqur- 
chalari tashkil etadi. Ular narvon shaklida: eng yuqorida old 
chuqurcha, keyin o ‘rta chuqurcha, eng pastda orqa chuqurcha 
joylashgan bo‘ladi (4,5-rasmlar).
Kalla old chuqurchasi (fossa cranii anterior) 
o ‘rta chuqurcha- 
dan ponasimon suyak kichik qanotlari qirrasi bilan ajralib turadi. U 
peshona suyagi ko‘z kosasi qismi hamda g‘alvirsimon suyakning 
g‘alvir plastinkasi bilan chegaralangan.
Kallaning old chuqurchasi ikkala ko‘z kosasi va bumn bo‘shlig‘i 
ustida joylashgan bo‘lib, unda miyaning peshona qismi turadi. 
G ‘alvirsimon suyakning plastinka qismi chuqurroq bo‘lib, unda 
hid bilish nervi (bulbus olfactorius) yotadi. 30 ga yaqin nerv 
tolalarining bum n bo‘shlig‘iga o ‘tadigan teshikchalari mavjud. 
Shu teshikchalar orqali bu m n shilliq qavatiga old va orqa 
g‘alvirsimon arteriyalar va nervlar o ‘tadi. Oldingi g‘alvirsimon 
arteriyadan miya qattiq pardasining old arteriyasi chiqadi. 
Kallaning oldingi chuqurchasida ko‘r teshik (foramen caecum) 
bo‘lib, u orqali bum n bo‘shlig‘iga vena qon tom iri o ‘tadi. Bu 
bog‘lanish infeksiyaning bum n bo ‘shlig‘idan miya pardalari 
tom on tarqalishiga imkon yaratadi.
Kallaning o ‘rta chuqurchasi chegarasida, ponasimon suyak 
kichik qanotlari asosida ko‘mv teshigi (foram en opticum ) 
joylashgan bo‘lib, u orqali bosh miya (kalla) bo‘shlig‘idan ko‘z 
kosasiga k o ‘ruv nervi (n. opticu s) va k o ‘z arteriyasi (a. 
ophthalmica) o ‘tadi. Agar bu arteriya anevrizmasi (kengayishi) 
yuz bersa ko‘mv nervi bosilib, ko'rish qobiliyati pasayadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

KALLANING 0 ‘RTA CHUQURCHASI -
FOSSA CRANII MEDIA
Kallaning o ‘rta chuqurchasi ponasimon suyakning kichik 
qanotlari va chakka suyagi piramidalari yuqori qirralarining 
oralig'ida joylashgan. U turk egari tanasi, ponasimon suyak katta 
qanotlari, chakka suyagi piramidalari oldingi yuzasidan tashkil 
topgan. 0 ‘rta chuqurcha turk egari yordamida ikki bo‘lakka boiingan. 
Uning yon qismida miya chakka boiaklari, turk egari qismida esa 
gipofiz bezi joylashgan. Turk egari ikki tom ondan g‘orsimon 
venoz to ‘r bilan qoplangan. Ular miya qattiq pardasi qobiqlari 
orasida joylashgan. Ichki varagi turk egari ustida osilib turadi. 
(diaphragma sellae).U nda alohida teshik b o iib , u gipofizni 
miya bilan bogiab turadi. Turk egarining old tomonida ko‘z nervlari 
kesishmasi (hiasma optici) joylashgan.Gipofiz bezining patologik 
kattalashuvi ko‘ruv oikirligining pasayishiga sabab boiad i.
0 ‘ng va chap bo‘shliqlar o‘zaro old va orqa g‘orsimon bo‘shliq- 
lar orqali bogiangan. Bu bo‘shliqlarga tegishli venalar (chap va 
o ‘ng) ochiladi. Ulardan qon yuqori toshsimon sinus orqali S- 
simon venoz sinusiga quyiladi. G 'orsim on bo‘shliq yirtiqsimon 
(foramen lacerum) va ovalsimon teshik (foramen ovale) orqali 
yuz venalari bilan aloqa qiladi.
G ‘orsimon bo'shliq topografiyasi ancha murakkab. Chunki u 
orqali uyqu arteriyasi ham da nervlar (n. abducens) o ‘tadi. 
Bo‘shliqning tashqi yuzasi bo'ylab miya qattiq pardasi qavatlari 
o rasid a n k o ‘zn i h a ra k a tla n tiru v c h i (n . o c u lo m o to riu s), 
g ‘altaksim on nerv (n. tro ch learis) h am d a k o ‘z nervi (n. 
ophthalm icus) o'tadi.
Kallaning o‘rta chuqurchasida bir nechta qon tomirlari va nerv 
tolalari o ‘tadigan teshiklar mavjud:
1. 
Ko‘z kosasining yuqori yorig'i (fissura orbitalis superior). 
Bu ponasimon suyak katta va kichik qanotlari orasida joylashgan 
boiib, u ko‘z kosasiga chiqadigan o ‘ziga xos yo‘l hisoblanadi. Bu 
y o i orqali ko‘zning harakatlantiruvChi, g'altaksimon, qochuvchi 
nervlari, ko‘ruv nervi, peshona, yosh bezi, burun-kiprik 
shoxlari o ‘tadi. Ko‘z vena tomirlari ham shu yoriq orqali o ‘tadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2. Ko‘z kosasi yorig‘idan orqa va tashqarida dumaloq teshik 
(foram en rotundum ) b o ‘lib, u orqali uch shoxli nervning 
ikkinchi shoxi (n.maxillaris) qanot-tanglay chuqurchasiga o ‘tadi.
3. Ovalsimon teshik (foramen ovale). U orqali kalla bo‘shlig‘i- 
dan uch shoxli nervning uchinchi shoxi—n. mandibularis chiqadi.
4. Orqa teshik (foramen spinosum). U orqali miya pardasi- 
ning o ‘rta arteriyasi kalla (miya) b o ‘shlig‘iga kiradi.
5. Yirtiqsimon teshik (foram en lacerum ). U ponasim on 
suyakning katta va kichik qanotlari orasida joylashgan bo‘lib, undan 
n. n. petrosus minor et major va mushak hamda nog‘ora pardasini 
innervatsiya qiladigan nervlar, mayda vena qon tomirlari o ‘tadi.
6. Ichki uyqu teshigi (foramen caroticum interna). U ko‘r 
teshik yonida joylashgan b o ‘lib, undan ichki uyqu arteriyasi va 
shu nomdagi vena qon tomirlari o ‘tadi (arteriya miya bo‘shlig‘iga 
kiradi, venalar undan chiqadi).