O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

kristallchalar ortiqcha erkin sirt energiyasiga (shunga m uvofiq
tarzda katta em vchanlikka) ega, kristallar yiriklasha borgan sari
bu energiya ham kam ayadi. Qayta kristallanish va kristallarning
yiriklashuvi odatda (jum ladan, A .A .Baykov taxm in qilganidek),
m aterial m ustahkam ligining ortishiga em as, balki kam ayishiga
olib keladi, m ayda kristall tarkibiy tuzilm aning m ustahkam ligi
esa yuqori. Shunga m uvofiq holda A.V .V oljenskiy yangi hosilalar
tuzilm asini betonning fizik va fizik-m exanik xossalariga ta’siri
haqidagi taxm inini bayon qildi. Yangi hosilalar dispers zarracha-
lam ing aham iyati ham da ularnin g,bog‘lovch i qobiliyatini belgi-
lovch i sirt energiyasi potensiali haqidagi fikrlar shu taxm inning
asosini tashkil etdi. U rinish nuqtalari soni k o ‘p b o ‘lganda b og‘-
lo v ch ilik qobiliyati V an -d er-V a a l’s kuchlarining ishqalanishi,
shuningdek, kim yoviy bog'lam larning rivojlanishi tufayli yuzaga
chiqadi. Shunday qilib, yangi hosilalar zarrachalarining maksim al
solishtirm a sirti tizim iga erishilganda eng yuqori m ustahkam lik
32

---

ta’m inlanadi. Biroq A.V .Voljenskiyning fikricha, yangi hosilalar
zarrachalarining b o g ‘lo v ch i q ob iliyatga ega b o 'lish ig a faqat
ularning dispersligi em as, balki kogeziya shakli ham da ularning
o'ziga xos xossalari ta’sir ko'rsatishi kerak.
Gidrat yangi hosilalari zarralarining yuqori darajada dispersligi,
a y n iq sa, yuqori d isp ers zarrach alarn in g suv sh im ish ig a —
adsorbsiyasiga ancha m oyilligi tufayli ularning qotgan tizim larida
sirg‘anuvchanlikka, plastik deform atsiyasiga m oyilligini oshiradi.
U m u m a n , A .V .V oljen sk iy taxm iniga k o ‘ra, se m e n tlo v c h i