O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

b o ‘lish m exanizm i dastlabki m oddalam ing xossalariga va ular bilan
suv o'rtasida reaksiya ketadigan sharoitlaiga bog‘liq. Bunda bog‘lovchi
m oddalam ing, ayniqsa, polim ineral m oddalam ing o ‘zaro ta’siri
ikki yoqlam a b o ‘lishi: ularning suv m uhiti orqali erishi bilan,
ya’ni Le Shatelye chizm asi b o ‘yicha va suvning dastlabki materialga
to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri birikishi bilan, ya’ni M ixaelis ham da A.A.Baykov
chizm asi bo'yicha yuz berishi m um kin.
Suv bilan o'zaro ta’sirlashuvda bogUovchi m oddalar reaksiyaga
qanchalik m oyil b o ‘lsa va undagi zarrachalam ing tashqi va ichki
yuzalari qanchalik katta bo'lsa, shuningdek, b o g ‘lovchi m oddali
qorishmada suv qanchalik kam va qorishma harorati qancha yuqori
30

---

bo‘lsa, suvning qattiq faza bilan t o ‘g ‘rid an -to‘g ‘ri birikishi u ch u n
imkoniyat shuncha qulay bo'ladi.
A.V .Voljenskiyning fikricha, qotish jarayonini tekshirish faqat
gidratatsiya m exanizm ini aniqlashdangina iborat b o ‘lmasligi kerak;
suvning birikish jarayonining o 'zi em as, balki uning gidratatsiya
mahsuloti xususiyati ta’siri, hosil bo'ladigan gidrat zarrachalarining
kogezion xossalariga, ularning dispersligi va shakllariga b o g ‘liq
bo‘lgan gidratatsiya m ahsulotlarining b o g ‘lovchilik xususiyati va
texnikaviy xossalari katta ahamiyatga ega. Yangi hosil b o ‘lgan
hosilalarning zarrachalari qanchalik dispers b o ‘lsa, olim larning
fikricha, ularning bog‘lovchilik qobiliyati shu qadar yuqori bo'ladi.
Shuni ta ’kidlab o ‘tish kerakki, gidratlarning h o sil b o ‘lish
m exan izm ig a qaraganda, qotgan to sh tarkibiy tu z ilish in in g
shakllanish jarayoni haqidagi fikrlar bir-biridan keskin farq qiladi.