O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

millimolda erishi
G ille b r a n d it
9 ,6 9 -1 0 4
2 3 ,8 4
F o sh a g it
1 1 ,8 -1 0 4
9 ,4 6
K s o n o tlit
2 ,0 8 - 1 0 4
1,25
T o b e r m o r it
1,8-1 O'4
1,8
G ir o lit
4 ,7 - 10-4
1,9
O k e n it
5 ,6 -1 0 -4
1,75
K alsiy gidroalyum inatlar odatdagi haroratda hosil b o ‘ladi,
yuqori haroratda esa ularning barqarorligi past, shuning uchun
kalsiy alyuminatlar ko‘p b o ‘lganda avtoklav ishlovi berishga alohida
zarurat qolm aydi. Quyida m e ’yorda qotish va avtoklav ishlovi
berishda gidratlangan klinker minerallarining mustahkamligi haqida
m a ’lum otlar keltiramiz (23-jadval).
23-jadval.
Qotish sharoitlariga qarab klinker minerallari mustahkamligining o'zgarishi.
Gidrosilikatlar
Siqilishga bo‘lgan
mustahkamlik chegarasi,
MPa
Bog‘langan suv miqdori, 
%
Normal
sharoitda
qotish
0,9 MPa
bosimda
avtoklav ishlovi
Normal
sharoitda
qotish
0,9 MPa
bosimda
avtoklav
ishlovi
7
kun
28
kun
8
soat
64
soat
7
kun
28
kun
8
soat
64
soat
ß = 2 C a 0 S i 0 2
3 C a O S i O ,
3 C a O A l 20 3
2,7
2,6
2,1
15,8
34,1
3,3
23
2 9 ,5
2,9
3 0 ,2
44
q irra -
lari
u v alan -
g an
2,6
11,7
2 4 ,8 3
3 ,8 6
14,05
2 5 ,6 2
5 ,62
16,43
2 7 ,3 5
9,9
15,92
19,13
5 C a 0 - 3 A l20 3 
4C aO -A 12O
j
- F e 20 3 
2 C a 0 - F e , 0 3
3 3.8
2 4.8 
3,5
20
3 7,3
7 ,4
1,8
1,5
17,8
17,9
38
2 0 ,7
2 2 ,7 8
8 ,85
5,51
2 2 ,8 7
13,33
9,7
2 2 ,3 3
16,31
12,60
16,41
17,95
13,36
Jadvaldan k o ‘rinib turibdiki, klinker materiallarining qotish
sharoitlari sem enttoshning m ustahkam ligiga ta ’sir etadi. Yuqori
178

---

bosim li bug1 ta’sirida ko‘pincha gidrosilikatlar m ustahkamligining
ortishi va kalsiy gidroalyum inatlar m ustahkam ligining pasayishi
kuzatiladi. Tabiiy gidrotermal m ahsulot davom li geologik vaqt
m obaynida m ukam m al kristallanishga erishadi, bu h oi asosan
barqaror minerallar hosil b o ‘lishini ta ’m inlaydi. Texnologik sintez
mahsulotlari esa nihoyatda qisqa vaqt m obaynida vujudga keladi.
T e x n ik -iq tis o d iy o m illa r d o im ish lab c h iq a r ish ja r a y o n in i
tezlashtiradi, bu ko‘pincha o ‘z xossalarini vaqt va xizm at sharoit-
lariga b o g ‘liq ravishda o ‘zgartiruvchi metastabil m ahsulotlar hosil
b o iish ig a olib keladi.
Shuni ta ’kidlash kerakki, tabiiy minerallar (kalsiy gidrosili­
katlar) yirik konlar tarzida uchram aydi, ularning ayrimlari esa
shu qadar kamki, ular hatto ilm iy tadqiqotlar uchun ham yetm ay
qoladi.
N .V .B elov gidrosilikatlarda tetraedrlarning bir qism ini ( S i 0 2)4'
teng qiymatli va teng hajmli gumhlarga (O H )4' qaytarma almashti-
rish m um kinligini k o ‘rsatib berdi. U n in g fikricha, gidrosilikatlar
tarkibiy tuzilm asi asosida bir ustun kalsiy oktaedrlar va ikki ustun