O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

m ineral hisoblanadi, portlandsem ent xossalari k o ‘p jihatdan ana
shu silikatning foiz miqdoriga b o g ‘liq. Shu bilan birga, klinker
tarkibidan uch kalsiy silikat olish texnologik jihatdan juda murakkab.
Q olgan uch tur silikat osongina hosil b o ‘ladi.
Shu narsa m a’lum ki, ohak keragidan k o ‘p b o ‘lsa, C 2S, S3A va
C 4A F ning hosil bo'Iish jarayoni (shuningdek, CaO bilan S 0 2
o ‘zaro ta’sir etishi tufayli C a S 0 4 ning ham ) u ch kalsiy silikat
faqat ancha yuqori (1300°C dan ko‘p) haroratda va kuydirilayotgan
aralashmada suyuq faza b o ‘lgandagina ikki kalsiy silikatning ohak
bilan to'yinishi hisobiga hosil b o ‘ladi.
Shunday qilib, portland sem ent klinker ishlab chiqarishda
2 C a 0 S i 0 2 ni 3 C a 0 S i 0 2 ga aylantirish va klinkerda kerakli
m iqdorda 3 C a 0 S i 0 2 hosil qilish kerak. A m m o klinkerda erkin
ohak qolm asligi kerak, y a ’ni CaO dan C 3S, C 3A va C 4A F hosil
qilish uchun ular kerakli m iqdorda b o ‘lishi lozim . Bu vazifa
qanchalik aniq bajarilayot-gani to'yinish koeffitsiyentining (TK)
qiymati orqali aniqlanadi.
U n d a yutilgan (alyum iniy oksidning u ch kalsiy alyum inatga,
tem ir oksidning bir kalsiy ferritga va sulfat kislota angidridining
kalsiy sulfatga aylanguncha t o ‘y inishidan ortgan ohak) ohak
m iqdorining qum tuproq u ch kalsiy silikatgacha ohakka to ‘yinishi
uchun zarur boMgan ohak m iqdoriga nisbati beriladi.
129

---

K linker minerallari tarkibiga kiruvchi oksidlarning molekulyar
o g ‘irliklariga qarab qum tuproq 2 C a 0 S i 0 2 gach a, gil-tu proq
3 C a 0 -A l20 3 gacha, tem ir oksid C a 0 F e 20 3 gacha va sulfat kislota
angidridi C a S 0 4 gacha t o ‘la to'yinishi uchun talab qilinadigan