O‘zbеkiston rеspublikasi oliy

- rasm. Tok avtonom invertorli chastotaviy elektr yuritmasi sxemasi

Motorning chastotali – tokli boshqaruvida tokning avtonom invertori qo‘llaniladi (6.11 - rasm) . bu invertorlarning alohida jixati o‘zgarmas tok zanjirida baquvvat droselning (L indkutiv filtri) borligi va invertorning ko‘prikli sxemasida teskari diodlarning yo‘qligi. Tiristorni ulash uchun ulovchi kondensatorlar (C) ishlatiladi. VS1 ÷VS6 tiristorlarni qayta ulash o‘sib boruvchi ketma – ketlikda amalga oshiriladi. Ulanish prinsipi quyidagicha bo‘ladi (6.11- rasmga qarang). VS1 vaVS2 tiristorlar ochiq bo‘lsin. Tok motorning «A» va «C» fazalari bo‘yicha o‘tadi. C₁₃
kondensatori musbat zaryad bilan zaryadlangan. VS3 tiristoriga ochuvchi impulslar yuborilganda u ochiladi, va C₁₃ - VS1 –VS3 - C₁₃ yopiq kontur hosil bo‘ladi. Bunda esa C₁₃ kondensator qayta zaryadlanishi yuz beradi. Qayta zaryadlanish toki ta’sirida VS1 tiristori yopiladi, va tok VS3 tiristor orqali motor «B» va «C» fazalariga hamda VS2 tiristoriga o‘ta boshlaydi. C₁₃ kondensatori zaryadi ishorasi teskariga o‘zgaradi. Undan keyin VS4 tiristori ochiladi va tok «C» fazadan «A» fazaga o‘tadi (teskari yo‘nalishda). Berilgan chastota davri vaqtida tiristorlarning 6 ta ulanishi sodir bo‘ladi. Natijada motor statori chulg‘amlaridan berilgan chastotali 3 fazali o‘zgaruvchan tok o‘ta boshlaydi.
Tokning kattaligi RT tok rostlagichi orqali nazorat qilinadi. RT chiqish signaliga asosan tiristorlarni boshqarish burchagi o‘zgartiriladi va UZ1 to‘g‘irlagich chiqishida to‘g‘irlangan kuchlanishning kerakli qiymati o‘rnatiladi. O‘zgartirgichning chiqish chastotasi invertor ventillari boshqaruv bloki (IBT) bilan berilgan kattalikda aniqlanadi.
Tok invertorining afzalliklari quyidagilardir: sxemaning nisbatan soddaligi, uni tiristorlarda ishlatish imkoni borligi, o‘zgartirgichlarni katta quvvat va yuqori kuchlanishlarga ishlash imkoni borligi. Tok invertorli yuritmalarda rekuperativ tormozlanish rejimini qo‘llash imkoni bor. Buning uchun o‘zgarmas tok bo‘g‘inida tok yo‘nalishini o‘zgartirmasdan boshqaruvchi to‘g‘irlagich invertor rejimiga o‘tkaziladi (α burchagi π/2 dan katta qiymatga qo‘yiladi).
Tok invertorining kamchiligi stator chulg‘amlaridagi tok shaklining nosinusoidalligi, shuningdek, bir nechta motorlarni bitta o‘zgartirgichdan ta’minlashning iloji yo‘qligi. f₁< 5 Gs bo‘lganda tok shaklining nosunusoidal bo‘lishi rotorning notekis aylanishiga sabab bo‘ladi bu esa 6.11 sxemada tezlikni rostlash diapazonini cheklab qo‘yadi.
Hozirgi paytda o‘zgartirgichlarning aksariyat qismi avtonom kuchlanish invertori sxemasi bo‘yicha tayyorlanmoqda. Bu esa to‘liq boshqariluvchi kuchli yarim o‘tkazgichli uskunalar- IGBT - tranzistorlar va yopiluvchi tiristorlar ning paydo bo‘lishi bilan bog‘liqdir. To‘liq boshqaruvchi uskunalardagi kuchlanish invertorli elektr yuritmaning andozaviy sxemasi 6.12 - rasmda keltirilgan. Uning
alohida jixati VS1 -VS6 teskari diodlarning borligi va filtr – kondensatori (s) ning borligi.

9.