O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim vazirligi urganch Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti biologiya yo’nalishi

2.2 2-rasm Insonlardagi genlar o’xshashligi
Shu nuqtai nazardan ta'kidlash kerakki, "kasallikni emas, balki bemorni davolash" tezisi genom va oqsillarni ko'plab tadqiqotlar davomida jiddiy tasdiqlandi. Ularning asosida tibbiy amaliyotda ushbu qoidaning ustuvorligi shubha tug'dirishni to'xtatdi.
Tirik organizmlarning ikki xususiyatini – irsiyati va o‘zgaruvchanligini genomika fani o‘rganadi. O‘rganish obektiga ko‘ra biologik fanlar jumlasiga kiradi.
Genomika o‘rganadigan irsiyat va o‘zgaruvchanlik yer yuzidagi olam evolyutsiyasini ta’minlovchi muhim 2 ta omil xisoblanadi. Irsiyat barcha organizmlarga xos bo‘lib ularning oila, avlod, tur va turkum navga xos bo‘lgan xususiyatlarni nasldan – naslga o‘tkazadi. Irsiyat tufayli ota-ona organizmlarining belgisi va xususiyatlarining kelgusi avlod uchun turgun saqlanib qolishi irsiyatning bir tomoni, ikkinchi tomoni organizmlarning ontogenezida ma’lum moddalar almashunuvi harakatlarini va rivojlanish tipini ta’minlashdir.
Hujayraning jinsiy va jinssiz ko‘payishi orqali ota-ona belgi va xususiyatlari kelgusi avlodga beriladi.
Jinsiy ko‘payishda erkak (sperma) va urg‘ochi (tuxum) hujayralar o‘zaro qo‘shilib, urug‘lanish natijasida yangi avlod vujudga keladi. Irsiyatning moddiy negizi jinsiy hujayralarda bo‘lib, avlodlar shu orqali bir-biri bilan bog‘langan bo‘ladi. Jinsiz ko‘payishda ham xuddi shunday bo‘ladi. Har qanday organizmning belgi va xususiyatlari indivudial rivojlanish jarayonida tashqi muxit ta’sirida shakllanadi.
Har bir organizmning rivojlanishi uning irsiyati bilan bog‘langan. Shunday bo‘lmaganida edi bir turdan ikkinchi bir tur vujudga kelmasdi.
Irsiyatning moddiy negizi – har bir hujayraning, qiz hujayraga taqsimlanish xususiyatiga ega bo‘lishidir. Bunda asosiy rolni hujayra yadrosidagi xromosomalar o‘ynaydi.
Xromosoma grekcha so‘z bo‘lib “xromos—bo‘yoq, rang, soma- tana” degan ma’noni bildiradi. Xromosoma o‘z nusxasini hosil qilish xususiyatiga ega bo‘lib, hujayra bo‘linganda xromosomaning bu nus’halari uzunasiga ikkiga bo‘linadi.