O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim vazirlig abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

3.O’quvchilarga kesim va qirqim haqida malumot berish va ularni bajarish usullarini mustaxkamlash.

-Kesim buyumning har bir elementini konstruktiv tuzulishini ko'rish uchun qo'llaniladi, (detalning u yoki bu qsmi shaklini aniqlash maqsadida) ham kesim qo'laniladi.

-Kesim deganda detalning shaklini uning o'qiga perpendikulyar qilib o'tgazilgan tekislik orqali aniqlash usuli tushuniladi. Shunda tekislikda hosil bulgan yuza kesim deyiladi.

-Detalningning tekislik bilan kesilgan joyini o'zini tasvirlasak, kesim hosil bo'ladi.

-Kesmada faqat kesuvchi yekislikda hosil bo'ladigan yuza chiziladi.

-Detal tekislik bilan qirqilganda hosil bo'ladigan kesim yuzasi bilan birga tekislik orqasidagi detal qismlari tasvirlansa, qirqim hosil bo'ladi.

-Chizmada bajarilishi, joylashishiga qarab kesimlar ikki xil: chetga chiqarib tasvirlangan kesim, o'stiga qo'yilgan kesim.

-Chetga chiqadilgan kesim soni qancha bo'lishiga qaramay, ularning yuzalari standarga movfiq shtirixlanadi. Kesim konturi detal konturi bilan bir xil yo'g'onlikda chiziladi.

-Ustiga qo'yilgab kesim kontur va yuzasining shtirix chiziqlari bir xil ingichga tutash chiziq bilan chiziladi. Kesimning bu turi ancha yaqqol bulmagani uchun kamroq qo'llaniladi.

- Kesimni belgilovchi tekislik belgisi A yo'nalish ko'rsatkichining ustida va ostida yoki tashqi tamonlarda yozish munkin. Yaqqol tasvirda kesuvchi tekislik belgisi A bir marta yozilsa, detal chizmasida A--A ko'rinishda yoziladi. Chetga chiqarilgan kesim ancha yaqqol bo'ladi va ular A--A, B--B kabi kerakli yozuvlar bilan belgilanadi.

- Detal tekislik bilan qirqilganda hosil bo'ladigan kesim yuzasi bilan birga tekislik orqasidagi detal qismlarini tasvirlanishi, qirqim deb ataladi. Detalning ichki qismini aniqlash maqsadida qirqim deb ataluvchi shartli tasvurlash usuli qo'llaniladi.

- Ko'pincha detalning shaklini faqat ko'rinish yoki qirqim yordamida aniqlash munkin. Shu sababli ham ko'rinish bilan qirqimni alohida-alohida chizish shart emas. Buning uchun bitta tasvirda ko'rinishni ham qirqimni ham birlashtirib tasvirlash kifoya. Bunday chizmalarda standartg muovfiq ko'rinishni bir yarmi bilan qirqimnining bir yarmini birlashtirib tasvirlash yo'l qo'yiladi. Shunday qilinganda detalning tashqi shakli bilan uning ichki tuzilishini bir vaqtning o'zida ko'rsatish munkin. Bazan detal simmitriya shakliga ega bo'lsa ham, undagi biror element ko'rinishning yarmi bilan qirqimning yarmini birlashtirib tasvirlash shartiga tog'ri kelmay qoladi, yani xalaqit beradi. Bunday hollarda ko'rinishning qismi bilan qirqimning qismi birlashrltirib tasvirlashga to'g'ri keladi.

- Kesimda ham qirqimda ham shtirix chizish texnikasi alohida o'rin tutadi. Yupqa devor (birlik qobirg'asi, spitsalar, tutash vallar, boltlar va b.)ni kesuvchi tekislik bo'ylanmasiga kesib o'tsa, chizmada kesm sirti shtrixlanmaydi.