O‘zbekiston respublikasi oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi toshkent moliya instituti “sirtqi” fakulteti

Mamlakatimizda banklar faoliyatining amaldagi holati tahlili

Markaziy bank iqtisodiyotni boshqarish va bank tizimini nazorat qilishda juda muhim rol o’ynaydi, uning ustavi bo’lib, qonun bilan tartibga solinadi, qonun asosida bank tizimini nazorat qiluvchi davlat organidir. Mulki ham davlat mulkidir.

Markaziy bank – kredit siyosatini samarali amalga oshirish uchun 1 yilga mo’ljallangan asosiy yo’nalishini ishlab chiqaradi. Bu yo’nalishlar Oliy Majlis tasdiqlangandan so’ng, harakat dasturi sifatida qabul qilinadi. Markaziy bankning vazifalari xilma-xildir va u qonunda aks ettirilgan «O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki to’g’risida» gi qonunning 3-moddasida «Markaziy bankning asosiy maqsadi - milliy valyuta barqarorligini ta'minlashdan iborat» deb yozib qo’yilgan. Valyuta barqarorligi – pul massasi, narx-navo, milliy valyuta almashuv kursining barqaror bo’lishini o’z ichiga oladi, bu esa Markaziy bankning iqtisodiyotni boshqarishdagi rolini aks ettiradi; Pul massasi narxlar, almashuv kurslari Markaziy bank nazoratida va ta'sirida bo’ladi.
Markaziy bankning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:
Yagona (monetar) siyosat va valyutani tartibga solish sohasidagi siyosatni shakllantirish, qabul qilish hamda amalga oshirish.
O’zbekiston Respublikasida hisob-kitobning samarali tizimini tashkil etish va ta'minlash.
Bank faoliyatini tartibga solish va banklar ustidan nazorat qilish.
O’zbekiston Respublikasining rasmiy oltin – valyuta zaxiralarini, shuningdek hukumat zaxiralarini kelishuvga ko’ra cheklash va boshqarish.
Moliya vazirliqi bilan birgalikda davlat budjetining kassa ijrosini tashkil etish.
A) Markaziy bank tijorat maqsadlarida investitsiyalash bilan shug’ullanishga ruxsat berilmaydi.
B) Ayrim tashkilot, muassasalar, davlat tashkiloti bo’lsada, moliya yordam berish Markaziy bankka man etilgan.
V) Markaziy bank milliy budjetdan mustaqil bo’lgan yuridik subyekt va davlat organidir.
Q) Markaziy bank boshqa olib bera olmaydigan ko’chmas mulk va moliyaviy aktivlarni o’z ichiga qamragan mulkka ega. Bu ham uni mustaqilligini kuchaytiradi va pul siyosatini samarali olib borish imkoniyati ta'minlaydi.
E) Markaziy bankni boshqarishining yuqori degani bo’ladi, uni boshqaruv raisi boshqaradi, u ayni vaqtda Markaziy bank raisi hamdir. U ijro etuvchi organ (direktor) vazifasini bajaradi. Markaziy bank boshqaruv degani boshqa tashkilotlarga buysunmaydi.
J) Markaziy bank O’zbekiston Oliy Majlisiga hisob beradi, berilgan vakolatlari bo’yicha qarorlarni mustaqil qabul qiladi.
Markaziy bank tizimi – bu davlat tomonidan boshqarilib turuvchi kredit munosabatlari, ularni tashkil qilish normalari orqali mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishga yo’nalqanligi kredit siyosatidir. Kredit tizimiga bank, kredit institutlari, pul-kredit munosabatlarini tashkil qiluvchi va olib boruvchi apparatlar kiradi.