|
2.3.Istehmol krediti.
Istehmol krediti uzining maksadi bilan kreditning boshka shakllaridan fark kiladi. Uning farkli belgisi - jismoniy shaxslarga kreditlash xisoblanadi. Kreditning bu shaklida kredit beruvchi sifatida maxsus kredit muassasalari bilan birga tovar va xizmatlarni sotishni amalga oshiradigan jismoniy shaxslar xam bulishi mumkin.
Istehmol krediti ikki shaklda: pul shaklida yoki tovar shaklida berilishi mumkin. Jismoniy shaxslarga kuchmas mulkka egalik kilish uchun, davolanish uchun, xar xil tovarlar va uy jixaozlari sotib olish va boshka extiyojlarni kondirish uchun istehmol kreditlari berilishi mumkin. Pul shaklida istehmol krediti banklar tomonidan, tovar shaklida esa tovarlar chakana savdosi jarayonida tulov muddatini chuzish orkali amalga oshiriladi.
Uzbekistonda xozirgi kunlarda uy joy sotib olish, uy joy kurish uchun pul shaklidagi, uzok muddatli istehmol krediti va tovar shaklida avtomobil kreditga berilmokda.
2.4.Davlat krediti.
Kreditning bu shaklining asosiy xususiyati kredit munosabatlarida davlatning katnashuvidir. Davlat kreditida davlat bir tomondan karz beruvchi va ikkinchi tomondan karz oluvchi sifatida ishtirok kilishi mumkin. Karz beruvchi vazifasini bajara turib, davlat, davlat kredit institutlari, jumladan Markaziy bank orkali iktisodning xar xil soxalarini kreditlashni uz zimmasiga oladi. Bu xolda davlat tomonidan tijorat banklariga markazlashtirilgan kredit resurslar beriladi va bu resurslar:
-iktisodiyotning ustivor tarmoklarini kreditlash;
-moliyaviy resurslarga extiyoj sezayotgan davlat axamiyatiga ega bulgan anik tarmok yoki soxalarga, agar byudjetdan moliyalashtirish imkoniyati tugagan bulsa, vaktincha foydalanishga mablag ajratilishi mumkin.
Undan tashkari, tijorat banklariga banklararo kreditlar bozorida kredit resurslarni kim oshdi savdo yuli bilan yoki tugridan tugri sotish jarayonida davlat tomonidan mablaglar vaktincha foydalanish uchun berilishi mumkin.
Davlatning karzlari kupaygan xollarda davlat byudjeti kamomadini moliyalashtirish maksadida, davlat karz oluvchi sifatida, davlat karzlarini joylashtirish jarayonini amalga oshiradi.
Davlat kreditining xarakterli xususiyati shundaki, davlat tomonidan olingan karz mablaglar ishlab chikarish fondlari aylanishida yoki moddiy boyliklar yaratishda ishtirok kilmaydi. Bu mablaglar davlat karzlarini koplash uchun ishlatiladi.
Davlat davlat xazina majburiyatlarini chikarish, moliya bozorlarida davlat kimmatbaxo kogozlarini joylashtirish, davlat zayomlarini chikarish va sotish yuli bilan banklarning axolining va boshka moliya-kredit institutlarining pul mablaglarini yigadi va ularni davlat karzi va byudjet kamomadini koplashga (moliyalashtirishga) sarflaydi.
SHuni tahkidlash zarurki, utish davrida davlat krediti fakatgina moliyaviy resurslarni jalb kilish manbai sifatida emas, balki iktisodiy markazlashgan kredit tizimi orkali tartibga solishning samarali vositasi sifatida ishlatilishi kerak.
2.5.Xalkaro kredit.
Kredit munosabatlarining xalkaro mikyosda (davlatlar urtasida) amalga oshirilishi xalkaro kreditning yuzaga kelishiga olib keladi. Xalkaro kreditga xalkaro mikyosda xarakat kiluvchi kredit munosabatlari tuplami sifatida karash zarur. Kreditning bu shaklining bevosita ishtirokchilari millatlararo moliya-kredit institutlari, tegishli davlat xokimiyati, kredit tashkilotlari va aloxida xukukiy shaxslar bulimi mumkin.
Xalkaro kredit bir davlat, shu davlat banki, xukukiy shaxsi tomonidan ikkinchi bir davlatga, uning banklariga, boshka xukukiy shaxslariga muddatlilik va tulovlilik asosida beriladigan kredit xisoblanadi.
Xalkaro kredit davlat va xalkaro institutlari ishtirok etgan munosabatlarda pul (valyuta) shaklida, tashki savdo faoliyatida esa tovar shaklida berilishi mumkin.
Xalkaro kredit kuyidagi xususiyatlari bilan xarakterlanadi:
-karz oluvchi va karz beruvchi sifatida davlat tashkilot va muassasalari, xukukiy shaxslar( banklar, kompaniyalar), xalkaro valyuta kredit tashkilotlari katnashadilar;
-karz olingan mablaglar karz oluvchi mamlakat tomonidan daromad keltiruvchi kapital sifatida ishlatiladi;
-karz beruvchi mamlakatga tulanadigan ssuda foizining manbasi karz oluvchi mamlakat axolisi tomonidan yaratilgan milliy daromad xisoblanadi.
Xalkaro kredit maxalliy kredit bilan bir katorda fondlar aylanishining barcha boskichlarida katnashadi.
Xalkaro kredit xalkaro iktisodiy munosabatlar doirasida kuyidagi funktsiyalarni bajaradi:
mamlakatlar urtasida kapitalning kayta taksimlanishini tahminlaydi;
kapitalning kontsentratsiyalashuviga va markazlashuviga sharoit yaratadi va bu jarayonni tezlashtiradi;
xar xil valyutalarda xalkaro xisob kitoblarni olib borishda muomala xarajatlarini kiskartiradi.
Xalkaro kreditlar:
Do'stlaringiz bilan baham: |
