O’zbekiston respublikasi oliuy va o’rta maxsus

Yorug’lik filtrlarining quyidagi turlari mavjud :
1) Absorbsion filtrlar
2) Interferension filtrlar
3) Neytral filtrlar
Absorbsion filtrlar ko’pincha rangli shisha , plastmassa, jelatin plyonkali plastinkalar ko’rinishida tayyorlanadi. Bazida suyuqlikli va gazli filtrlar ishlatiladi. Suyuqlikli filtrlar bo’lib, turli noorganik tuzlarning ( CuSO * 5H O, K Cr O , Ni ( SO ) ) eritmalari hamda bo’yoq eritmalari xizmat qiladi .
Odatda uyg’otish uchun yaqin ultrabinafsha sohali nurlanish ishlatiladi . Uviol shishaning turlari ishlatiladi. Uviol shishalarning 4 xili mavjud: ( УФС-1, УФС-2 , УФС-3, УФС-4).
УФС-1-250 400nм
УФС-2-270 330nм
УФС-3 (Vud shishasi )-320 400nм
УФС-4-340 390nм
Barcha qora shishalar uzun to’lqinli radiatsiyalarni 600 nm dan yuqori o’tkazadi . Bu nurlanishlardan qayd qiluvchi sistemani to’sish uchun ammyak qo’shilgan mis kuparosi (CuSO ) eritmasi ishlatiladi. Undan tashqari issiqlikdan himoyalovchi ko’k-yashil filtrlar yordamida ( CЗС-5, СЗС-14, СЗС-15 ) filtrlanadi[10,11].
Interferension yorug’lik filtrlari. Unda ko’p nurli interferensiya hodisasi qo’llaniladi.
Ular shisha yoki kvars plastinkalardan iborat bo’lib , vakumda bug’latish yo’li bilan qatlamlar hosil qilinadi .
Metall ( Ag ) , dielektrik yoki ikki xil dielektrik ( n S yoki kriolet ). Ko’rish sohasida bunday filtrlar 2 ~10 m kenglikdagi spektral sohalarni ajratishga qodir (maksimumda o’tkazish koiffisenti ~60%). Ularning kombinatsiyasidan monoxramatiklikni oshirish mumkin 2 ~ 1-1.5*10 m. Bunda ~10-15% bo’ladi.
Interferension filtrlar ultrabinafsha soha uchun ham tayyorlanadi. Kvars plastinkaga Mg F yoki kriolet bilan navbatlanuvchi Pb Cl , Sb O qatlamlar tushiriladi. Yaqin ultrabinafsha sohada interferension filtrlar 2 ~10-15*10 m kenglikni taminlaydi. Bunda ~30% keng palasali filtrlarda 2 ~40*10 m, ~60%.
Simob – kvars lampalar bilan ishlanganda turli xil filtrlarni ishlatiladi va barcha asosiy chiziqlar ajraladi. Sariq ( =578nm ), yashil ( =546nm ), ko’k ( =436nm), binafsha ( =405nm), ultrabinafsha chiziqlar ( =365nm va =313nm)
Ba`zida spektrni buzmasdan susaytirish kerak bo’ladi. Buning uchun setka va neytral yorug’lik filtrlari ishlatladi. Ular turli xil markadagi HC shishalardan tayorlanadi. Shuningdek filtrlash uchun monoxramatorlar ishlatiladi. Bunda nurning intensivligi asbob ichida susayadi. Prizmalari shisha, kvars va flyuoritdan yasaladi.
Yorug’lik filtirlari spektridan ma’lum bir spektral qismini ajratib olish uchun xizmat qiladi. Ko’p xollarda ular bo’yalgan jilatin plyonkalar, bo’yalgan shishalar yoki plastinkalar (organik shishalar) ko’rinishidagi yutuvchi muhitlarda yoki yorug’likni yutuvchi eritmalarda tayyorlanadi. Absorbsion yorug’lik filtirlaridan tashqari hozirgi vaqtda laboratoriya amaliyotida interferension yorug’lik filtrlari kirib kelyapti. Dispersion va qaytaruvchi yorug’lik filtrlari kamroq ishlatiladi.
Absorbsion yorug’lik filtrlari o’tkazuvchanlikning spektral egriligi va integral koeffisentlari bilan xarakterlanadi. Bu narsa tushayotgan yorug’lik oqimining yorug’lik filtri qay darajada susaytirayotganini aniqlash uchun kerak bo’ladi. Berilgan tushayotgan nurlanish uchun o’tkazishning integral koeffisenti:
(2.3.5)
Bu yerda F -filtirdan o’tayotgan yorug’lik oqimi, F-filtirga tushayotgan yorug’lik oqimi, E -manba spektri, V - priyomnikning spektral sezgirligi.
2.3.1-chizmada birinchi chiziq filtriga tushayotgan yorug’lik oqimini bildiradi, ikkinchi chiziq undan o’tayotgan oqimni ko’rsatadi. O’tkazuvchanlikning integral qiymatini olish uchun 1va 2-chiziqlar bilan chegralangan yuzalar nisbatini olish kerak.
Yuzalar planimetr yoki kvadratchalar sonini sanash bilan o’lchanadi. Yorug’lik filtrini o’tkazuvchanlik spektral sohasining yarim kengligini aniqlashga maksimumda o’tkazuvchanlik koeffisentini aniqlashga yorug’lik filtri egriligini aniqlashga imkon beradi. Filtr spektrning tor sohasini ajratish uchun ishlatilganda o’tkazuvchanligi spektral egriligini tushayotgan uchlari tushadi, imkon boricha egriroq bo’lishi kerak. Afsuski, Absorbsion filtrlar bilan ishlaganda egrilik odatda juda kichik bo’ladi.