O‘zbekiston respublikasi oli

Tadbirkor – iqtisodiy resurslarini bir-biriga qo‘shilishini ta’minlaydigan tashkilotchi, yangilikka intiluvchi, tashabbuskor, iqtisodiy va boshqa xavfdan, javobgarlikdan qo‘rqmaydigan kishilar. Bunday xislatlar tadbirkorlik qobiliyati deb yuritiladi.
_{Talab – mahsulot narxi bilan sotib olinayotgan tovar miqdori o‘rtasida}

qonuni
_{bo‘ladigan teskari yoki qarama-qarshi bog‘liqlikning mavjudligi.}

_{Taklif – narx bilan sotishga chiqarilayotgan tovarlar o‘rtasidagi bevosita ya’ni}

qonuni
_{to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘liqlik.}

Taklif egi- – (elastikligi) narx o‘zgarishiga nisbatan taklifning ortib borishi.
luvchanligi
Tarif set- – ish toifalari nisbatiga qarab ish haqi to‘lash.
kasi
_{Tarif stav- – tegishli ish toifasiga ega bo‘lgan ishchining mehnatiga to‘lanadigan}

kasi
_{haq miqdorini belgilab beradi.}

Tender – biror-bir ishni amalga oshirish uchun e’lon qilingan tanlov. Xaridor yoki buyurtmachi eng avvalo tanlov e’lon qilib, tanlov shartlari bilan tanishtiradi. Tanlovda ishtirok etish niyatini bildirgan firmalar, korxona va tashkilotlar o‘z takliflarini – tenderlarni buyurtmachiga ko‘rib chiqish uchun yuborishadi.
Tovar – bozordagi oldi-sotdi orqali ayirboshlanadigan mehnat mahsuli. T. o‘zini ishlab chiqaruvchilarining emas, balki bozorda sotish orqali boshqalarning talab-ehtiyojini qondirish uchun yaratiladi. T. iste’mol qiymati – bu uning kishilarning biron-bir ehtiyojlarini qondirish xususiyatidir, almashuv qiymati esa uning boshqa bir tovarga almashina olish xususiyati, qiymat xususiyatidir.
_{Tovar – muayyan firma tovarlariga qo‘yiladigan belgi. TB (savdo markasi)}

belgisi
faqat ma’lum firmaga tegishli bo‘ladi va uni boshqa firmalar o‘z tovarlariga qo‘ya olmaydilar.

_{Tovar – bir yoki bir necha xil tovar bilan ulgurji savdo-sotiqni amalga}

birjasi
oshiruvchi tijorat korxonasi, bozor iqtisodiyoti infrastrukturasining ajralmas qismi bo‘lib, korxona va tashkilotlar o‘rtasidagi oldi-sotdi aloqalarini olib boradi. TB ikki guruhga bo‘linadi; 1) ochiq birja, bunda uning a’zolari bilan bir qatorda boshqa tadbirkorlar ham savdo qila oladi; 2) yopiq birja, bunda faqat birja a’zolarigina bitimlar tuzish huquqiga ega bo‘ladilar.


_U

_{Ulgurji – korxonalar yoki mol yetkazib beruvchilarning katta miqdordagi o‘z}

baho
mahsulotini boshqa korxona yoki tashkilotga ko‘tarasiga sotadigan baholari.

Ustama – 1) pul hisobida maosh ustiga qo‘shib beriladigan qo‘shimcha;
2) qo‘shimcha ravishda, takroran, yana; 3) mahsulotning ishlab chiqarilishi bilan bog‘liq bo‘lmagan, faqat uni tarqatish bilan bog‘liq

bo‘lgan, qo‘shimcha ravishda sarflanadigan (mehnat, xarajat va shu kabilar).
_{Usatav – huquqlar va imtiyozlar olish uchun korxona muassislari tomonidan}

kapitali
ta’sis hujjatlariga muvofiq qo‘shilgan (to‘langan) hamda korxonaning xo‘jalik faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan moddiy boyliklar, pul mablag‘lari va xarajatlar majmuidir.


_V

Valuta – ( ital. valuta. lat. valere – qadrlanmoq, qiymat ) – mamlakatning pul birligi va uning tipi (oltin, kumush, qog‘oz, pul)ga tenglashtirilgan to‘lov vositalari.
_{Valuta – mamlakat pul birligining boshqa mamlakat pul birligida ifodalangan}

kursi
_{bahosi. V.K. qat’iy belgilangan va o‘zgarib turadigan turlari mavjud.}

Valuta – uning boshqa xorijiy valutalarga almashish qobiliyati tushuniladi.
konvertir-
lashuvi
Veksel – (nem.Wechsel, aynan. ayirboshlash) – qarz majburiyatlari xususida yozma holda berilgan maxsus ko‘rinishdagi qimmatbaho qog‘oz. Qarz bergan tomon vekselda ko‘rsatilgan muddat tugashi bilan qarzni talab qilish huquqiga ega.


X
_{Xalqaro – xalqaro moliya valuta tashkiloti. Uni tuzishdan maqsad xalqaro}

valuta
fondi
savdoni rivojlantirish, valuta kursini, me’yorlarini, nisbatlarini belgilash, ko‘p tomonli to‘lovlar tizimiga rioya qilinishini nazorat qilish hamda fond a’zolariga valuta yetishmovchiligi holatlarida kredit, qarz berish.

Xolding – (ingl.holding – ega) – o‘zga firma, korxonaning nazorat paketini o‘zida ushlab turuvchi bosh kompaniya. X. qo‘l ostidagi kompaniyalarni rivojlantirib, daromadni ko‘paytirish bilan birgalikda o‘zi ham tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanadi. Huquqiy nuqtayi nazardan aksionerlik jamiyati, mas’uliyati cheklangan jamiyat yoki xususiy korxona sifatida harakat qiladi.
Xususiy – 1) biror shaxsning yolg‘iz o‘ziga qarashli, tegishli bo‘lgan mulki, shaxsiy mulk; 2) ayrim shaxslar tomonidan yakka tartibda amalga oshiriladigan; 3) muayyan bir narsa yoki mavzuga bag‘ishlangan.
_{Xususiy – biror shaxs, oila, korxona, firma, tashkilot mulki – yer, uy-joy, bino,}

mulk
inshootlar va ishlab chiqarish vositalari, pul, qimmatbaho qog‘ozlar. XM ishlab chiqarish yoki o‘z qobiliyatini ishga solishdagi tadbir- korlik, o‘z xo‘jaligini yuritish, daromadni turli qimmatbaho qog‘ozlarga joylashtirish natijasida, merosga qolgan mulk va boshqa

qonun yo‘l qo‘yadigan sohalar asosida yuzaga keladi va ko‘payib boradi.
_{Xususiy – xususiy tashabbus orqali o‘z mablag‘larini ishga tushirish asosida}

tadbirkorlik
_{tashkil etiladigan tadbirkorlik.}

_{Xususiy – ayrim shaxslarga va ayrim oilalarga qarashli bo‘lib, yakka xususiy}

firmalar
_{mulk hisoblanadi.}

_{Hujjatlash- – bu korxona xo‘jalik faoliyatini kuzatib borish, hisobga olinadigan}

tirish
xo‘jalik operatsiyalarini nazorat qilish va aks ettirishning asosiy usulidir. Har bir xo‘jalik operatsiyasi tegishli hujjatda rasmiylashtiriladi. Bu holat odatda operatsiyalar sodir bo‘layotgan paytda amalga oshiriladi va hisobning boshlang‘ich davri hisoblanadi. Hujjatlardan keyinchalik xo‘jalik operatsiyalari haqidagi ma’lumotlarni guruhlashtirish va qayta ishlov berishda foydalaniladi. Hujjatlarda mansabdor mas’ul shaxslarning imzosi bo‘lmasa, bunday hujjatlar haqiqiy hisoblanmaydi.


_Ch

_{Chakana – davlat va kooperativ savdosi, dehqon bozorida iste’mol mollarini}

baho
_{sotilish narxlari.}

Chakana – savdo-sotiq tarmoqlari orqali aholiga iste’mol mollarini sotish.
savdo
Chek – belgilangan ko‘rinishdagi pul hujjati: 1) bankdagi o‘z hisobidan muayyan pul miqdorini Ch.da ko‘rsatilgan shaxsga berish yoki uning hisobiga pul o‘tkazish bo‘yicha yozma topshiriq. Chek ikki ko‘rinishda bo‘ladi: a) oluvchining nomi yozilgan chek; b) ko‘rsatuv- chiga berilgan chek.
_{Chek – korxona chek daftarchalarini unga xizmat ko‘rsatuvchi bank}

daftari
muassasasidan oladi. Mehnatga haq to‘lash, pensiyalar, kasallik varaqasi bo‘yicha nafaqalar, mukofotlar, xizmat safarlari va xo‘jalik xarajatlari uchun naqd pullarni bank cheki asosida korxonaning hisob- kitob schyotidan shu korxona kassasiga beradi.

_{Cheklan- – ma’lum chegara doirasida cheklangan mas’uliyat. Qarz majburiyati}

gan
mas’uliyat
yoki o‘ziga biror bir hujjatga imzo chekilayotganda mas’uliyatni muayyan doiralarda cheklovchi shartni, punktni kiritish.


_Y

Yarmarka – savdo, sanoat, tijorat va boshqa tashkilotlarning vaqti-vaqti bilan ulgurji savdo-sotiq qilish maqsadida o‘tkaziladigan tadbiri. Yarmarka savdo-sotiq, mahsulot namunalarini ko‘rgazma qilish orqali amalga oshiriladi.

Q


_{Qimmat- – egalariga daromad keltiradigan hamda turli aktivlarga (sertifikat,}