O’zbekiston Respublikasi oily va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Nazorat savollari: 
1.
 
Model deganda nimani tushunamiz? 
2.
 
Modellar qanday turlarga bo’linadi? 
3.
 
Matematik model degamda nimani tushunamiz? 
4.
 
Kompyuter model degamda nimani tushunamiz? 
5.
 
 Ijtimoiy va tarixiy jarayonlarni modellashtirish qanday amalga oshiriladi? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Mavzu № 9: Tarixiy manba ma’lumotlarini strukturalash
Reja: 
1.
 
Berilganlar bazalari va ulardan foydalanish 
2.
 
Turli tarixiy manbalar uchun berilganlar bazasi struktyrasini loyihalash 
3.
 
Berilganlar bazasini to’ldirish va undan foydalanish 
 
Berilganlar bazasi, Berilganlar strukturasi,Berilganlar bazasini to’ldirish,Berilganlar 
bazasida axborot qidirish 
Tarixiy informatikaning eng rivojlangan yo’nalishlaridan biri berilganlar bazalarini 
yaratishdir. Haqiqatdan ham ixtiyoriy tarixiy tadqiqot tarixiy manbalardan olinadigan 
ma’lumotlarga asoslanadi va har bir tadqiqotchining o’z shaxsiy ma’lumotlar arxivi mavjud 
bo’ladi.Tabiiyki, kompyuter ushbu materiallarni ma’lumotlar bazasi ko’rinishida 
sistemalshtirib, ularning ko’p jihatdan qulay bo’lgan elektron variantini yaratish imkonini 
beradi.Bundan tashqari berilganlar bazasi tarixchilarga bir xil manba ustida mustaqil takror 
ishlab vaqtdan yutqazish holatlaridan ozod etadi. Berilganlar bazasi yaratuvchisi tomonidan 
sistemalashtirilgan va tahlil qilingan material, axborot qidirish tizimini engillashtirib, butun 
diqqatni qo’yilgan masala echimiga jalb etish imkoniyatini beradi. Ammo klassik berilganlar 
bazasi bilan tarixiy berilaganlar bazasi orasida farq bo’lib, berilganlar bazasi va tarixiy manba 
maqsadlari mos tushmaydi: BB ma’lumotlar to’g’risidagi axborotlarni dinamik aks ettiradi; 
tarixiy manba ma’lumotlarni to’liq holda saqlaydi;Umuman olganda BB texnologiyasi 
informatika fani rivojining mustaqil tarmog’i sifatida XX asr 60- yillarida paydo bo’ldi. Xuddi 
shu davrda unung nazariy apparati va dasturiy ta’minot ishlab chiqila boshlandi. BB termini 
birinchi marta 1962 yilda paydo bo’lib, bu davr ichda uning mazmuni bir muncha 
o’zgarishlarga uchradi: berilganlar bazasi deganda inson faoliyati ma’lum sohasida optimal 
darajada foydalanishga imkon beruvchi ma’lumotlarning o’zaro bog’liq majmuasini 
tushunamiz. Rossiyada BB ustida ishlar g’arbga nisbatan ancha kech chet el tajribalaridan 
kelib chiqib boshlandi.Tarixiy manbalarning kompyuterli, elektron versiyalari to’g’risidagi 
nashrlar 1980 yillarda paydo bo’ldi. Tarixiy manbalar asosidagi birinchi zamonaviy 
berilaganlar bazalarining paydo bo’lishi personal kompyuterlarning keng tarqalishi bilan 
bog’liqdir.Bu sohada o’z hissasini qo’shgan dargohlardan biri Moskva Davlat uneversiteti 
tarixiy informatika laboratoriyasi hisoblamadi.Ushbu lboratoriyaning Internet saytida 
T.Izmestyeva va Yu. Valetov tomonidan ishlab chiqilgan berilganlar bazalari e’lon 
qilingan.Berilganlar bazalarini yaratish axborotlarni markazlashlashtirilgan holda saqlash va 
ommaviy foydalanishning dasturiy, tashkiliy va texnik vositalarni o’z ichiga oluvchi 
masalalarni echilishini talab etadi. Bunda yig’ilgan axborotlarni saralash va strukturalash 
zarurdir.Berilganlar bazasi tarixiy manba informatsion modelini tashkil etishi yoki baza oldiga 
qo’yilgan masala modelidan iborat bo’lishi kerak.Ko’pgina berilganlar bazalari konkret tarixiy 
tadqiqotlar jarayonida yaratiladi. Bunday BB lar muammoga yo’naltirilgan berilganlar bazalari 
deb ataladi.Tarixiy manbalar ma’lumotlarini caqlashga qaratilgan BB larning maqsadi tarixiy 
ma’lumotlarni himoya qilish va ularni keng tadqiqotchilar ommasiga taqdim etishdan iborat.
Tarixy berilganlar bazasi yaratilishiga qo’yiladigan asosiy talablarga quyidagilarni kiritish 
mumkin: 
1.
Manbadan olinuvchi ma’lumotlarning aniq nusxalanishi;
2.
Ma’lumotlarni tahrirlash imkoniyati;
3.
Ma’lumotlarni izlash va tahlil qilish imkoniyati;