O’zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti

Amaliy mashg’ulot № 3
Miqdor sxemasi xaqida tushuncha
Flotatsiya va gravitatsiya usulida boyitish jarayonining miqdor sxemasini hisoblash bir-biriga o`xshash bo`lgani uchun gravitatsiya usulida boyitish jarayonining miqdor sxemasini hisoblash usulini keltiramiz (11-rasm).
Boyitishning miqdor sxemasini hisoblashda sxemadagi barcha mahsulotlar uchun asosiy texnologik ko`rsatkichlar – larning son qiymati aniqlanadi:
- mahsulotning og’irligi (t/soat yoki t/sut);
- mahsulotlarning chiqishi, %;
- mahsulotlardagi qimmatbaho komponentning miqdori, %;
- mahsulotlarga ajralish, %. Ba`zi hollarda qo`shimcha ravishda - xususiy ajralishning qiymati aniqlanadi.
Miqdor sxemasi quyidagi tartibda hisoblanadi:

1. 
   Sxemani hisoblash uchun kerakli va yetarli bo`lgan dastlabki ko`rsatkichlarning soni aniqlanadi.
   
2. 
   Dastlabki ko`rsatkichlarning, ya`ni larning soni tanlanadi.
   
3. 
   Dastlabki ko`rsatkichlarning son qiymati belgilanadi.
   
4. 
   Sxema dastlabki ko`rsatkichlarni bog’lovchi tenglamalar orqali hisoblanadi.
   
5. 
   Hisoblash natijalari jadval va grafiklar tarzida rasmiylashtiriladi.
   

Sxemani hisoblash uchun kerak bo`ladigan dastlabki ko`rsatkichlar soni
N=A-B
bu yerda:
N – dastlabki ko`rsatkichlarning soni;
A – dastlabki ko`rsatkichlarning umumiy soni,
B –tenglamalarning umumiy soni.
Har qanday boyitish sxemasi ikki turdagi jarayonlarni, ya`ni ajralish va qo`shilish jarayonlarini o`z ichiga oladi. Ajralish jarayonlarida bitta mahsulotdan ikki va undan ortiq, qo`shilish jarayonlarida esa ikki va undan ortiq mahsulotdan bitta mahsulot olinadi. Sxemadagi umumiy jarayonlar soni
,
bu yerda:
a, a_a, a_q – tegishli ravishda barcha jarayonlar, ajralish va qo`shilish jarayonlari soni.
Masalan, berilgan sxemada jami 8 ta jarayon bo`lib, ulardan 5 tasi ajralish va 3 tasi qo`shilish jarayonlaridir.
Har qanday boyitish sxemasi 3 turdagi mahsulotlardan tashkil to’adi:

1. 
   Dastlabki mahsulotlar – n_d
   
2. 
   Ajralish mahsulotlari – n_a
   
3. 
   Qo`shilish mahsulotlari – n_q.
   

Berilgan sxema uchun n_d=1, n_a=10, n_q=3, N=14
Hisoblanuvchi komponentlar soni s harfi bilan belgilanadi.
s=1+e (nometall rudalar uchun) bu yerda: e – hisoblanuvchi qo`shimcha komponentlar.
Sxemani hisoblashda har qaysi qayta ishlanuvchi mahsulot uchun ni son qiymatini aniqlash kerak.
Monometalli rudalar uchun s =2, ikki komponentli rudalar uchun s =3 deb qabul qilinadi.