O`zbekiston respublikasi Navoiy kon metallurgiya kombinati Navoiy davlat konchilik instituti «Metrologiya, standartlash va sertifikatsiya»

5-TAJRIBA ISHI.
HARORATNI ELEKTR USULIDA ULCHASH VA TERMOPARANI DARAJALASH.

1. Ishdan ko`zda tutilgan maqsad.

Tugunlarda kuzatiladigan termoelektr hodisalar bilan tanishish va termoparani darajalash usulini o’rganish.

2. Nazariy qism.

Noelektr kattaliklardan biri bo’lgan harorat (temperature)ni o`lchash uchun termopara va termoqarshiliklardan foydalaniladi. Harorat eng muhim texnologik parametrdir. Termopara va termoqarshiliklar haroratnigina o`lchash uchun emas, balki boshqa fizik kattaliklar (gaz tarkibi, bosim, zichlik va sarflar) bivosita o`lchash uchun ham ishlatiladi.
Termopara ikki xil metaldan tayyorlangan o`tkazgichlar A va B dan yasalgan.

O`tkazgichlarning bir uchi 1 bir-biriga kavsharlanadi, ikkinchi uchi 2 va 3 esa elektr o`lchash asbobiga ulanadi (6.1-rasm).

O`tkazgichning kavsharlangan va asbobga ulanadigan uchlarining haroratlari har xil bo`lsa, termopara va o`lchash asbobidan iborat zanjirda EYUK hosil bo`ladi. O`tkazgichlarning asbobga o`langan uchlarida harorat doim bir xil bo`lsa, EYUK hamda asbobning kursatishi termoparaning kavsharlangan uchlari haroratsiga bog`liq bo`ladi. Termopara EYUK ning qiymati o`tkazgichlarning kavsharlangan nuqta haroratsiga va temopara o`tkazgichlarining materialiga bog`liq bo`lib, o`tkazgichlarning uzunligi va diametriga, haroratning o`tkazgichlarda taqsimlanishiga bog`lik emas. Shuning uchun ba'zan termoparalar juda uzun( yuz metrlarcha) va juda ingichka ( mm ning bir necha ulushicha) qilib yasaladi.
Termopara tayyorlashda juda ko’p materiallardan foydalaniladi. Ko`pincha mis-konstant (300<sup>0</sup>S gacha), mis-kopel (600<sup>0</sup>S), xromel-kopel (800<sup>0</sup>S) xromel-alyumel (130<sup>0</sup>S) va h.k. materiallardan yasalgan termoparalar juda ko`p qo`llaniladi.
Termoparada hosil bo`lgan EYUK qiymati juda kichik bo`lib, har gradiusga bir necha mikrovolt to`g`ri keladi. Lekin bu qiymat o`lchash uchun yetarli hisoblanadi.