O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

2.2. Korxonalarning bozordagi strategiyasi
 
 
Strategiya  bu  umumiy  yo‘nalish,  boshqarish  usuli,  qoidalar  va  printsiplar  to‘plami 
bo‘lib,  ularni  boshqarish  marketing  va  sohani  tahlilidan  foydalangan  holda  korxona 
potentsialining real imkoniyatlariga asoslangan barqaror  raqobat  pozitsiyalariga erishishni 

---

114 
 
ta’minlaydi.  Barcha  korxonalar  uchun  yagona  strategiya  mavjud  emas.  Biroq,  har  bir 
korxonaning  strategiyasi  mos  keladigan  ba’zi  bir  muhim  jihatlar,  shuningdek  umumiy 
tizim  mavjud.  Korxonani  rivojlantirishning  har  qanday  yo‘nalishi  bo‘yicha  strategik 
qarorlarni qabul qilishning uchta yo‘nalishi: 
1.
 
ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishga e’tibor qaratish; 
2.
 
ishlab chiqarishga ixtisoslashish; 
3.
 
bozorning ma’lum bir segmentida ustunlik. 
Bundan tashqari, beshta asosiy strategik element mavjud, ularning holati strategiyaning 
aniq belgilangan turini belgilaydi: 
a) faoliyat sohasi (sohaga bog‘liqligi); 
b) mahsulot; 
c) bozor; 
d) raqobatdosh ustunliklar (sohadagi vaziyat); 
d) texnologiya. 
Strategiyalar quyidagi bloklarda tasniflanadi. 
Korxonani  rivojlantirishning  eng  keng  tarqalgan  variantlarini  tavsiflovchi  asosiy 
strategiyalar. 
Tashkilotning  o‘sish  strategiyalari  quyidagi  yo‘nalishlarni  aniqlaydi: 
mahsulot  yoki 
bozorni rivojlantirishni o‘z ichiga oladigan konsentratsiyalangan o‘sish; teskari, to‘g‘ridan-
to‘g‘ri  yoki  gorizontal  integratsiya  asosida  korxonaning  rivojlanishini  ta’minlaydigan 
integratsiyalashgan  o‘sish.  Ko‘p  tarmoqli  o‘sish  boshqa  sohalarga  kirib  borishga 
asoslangan rivojlanishni o‘z ichiga oladi. 
Kamaytirish 
strategiyasi  korxona  bo‘linmalaridan  birini  yopish  yoki  sotishni  yoki 
"yig‘im-terimni"  (umumiy  daromadni  ko‘paytirish  uchun  foydasiz  biznesni  bosqichma-
bosqich qisqartirishni) o‘z ichiga oladi.
  
Kombinatsiyalangan  strategiya 
tarkibiy  bo‘linmalar  va  tovarlar  ichida  individual 
asosiy strategiyalarni birlashtirishdan iborat. 
Raqobat ustunligiga erishish strategiyalari.  
SHu  bilan  birga,  raqobatdosh  ustunlik  deganda  korxonaning  noyob  aktivlari  yoki 
faoliyat  sohasidagi  maxsus  vakolatlar  tushuniladi.  Ular  quyidagilarni  o‘z  ichiga  oladi: 
ishlab  chiqarishning  past  tannarxi  asosida  shakllanadigan  xarajatlarni  minimallashtirish 
strategiyasi;  mahsulotlar,  xizmatlar,  xodimlar,  imidj  raqobatchilarining  farqlarini  hisobga 
olgan  holda  tuzilgan  differensiatsiya  strategiyasi;  mahsulot  iste’molchi  segmenti  uchun 
mahsulot  (xizmat)  ning  o‘ziga  xos  xususiyatlariga  ega  deb  faraz  qilib,  diqqatni  jamlash 
strategiyasi; tashkilotning yuqori raqobatdoshligini ta’minlaydigan yangi mahsulotlar yoki 
texnologiyalarni  yaratishga  yo‘naltirilgan  innovatsion  strategiya;  monopoliya  ishlab 
chiqaruvchisining  vaqtincha  maqomini  olish  uchun  tezkor  javob  choralari  strategiyasi; 
sinergik harakatlarga asoslangan sinergiya strategiyasi. 
Xatti-harakatlarning  raqobatbardosh  strategiyalari, 
bu  raqobat  muhitini,  raqobat 
kuchlari  tarkibini  tahlil  qilish  asosida  korxona  xatti-harakatlarini  oqlaydi.  U  bozorda 
etakchi  mavqega  ega  bo‘lgan  bozor  etakchisidan  iborat.  Bundan  tashqari,  tashkilot 
quyidagi  raqobat  strategiyalaridan  foydalanishi  mumkin:  yangi  mahsulotlarni  yaratish 
qobiliyatiga  asoslangan  innovatsiya;  mavjud  vaziyatni  maqbul  narx  darajasi  hisobiga 
birlashtirishga  yo‘naltirilgan  konsolidatsiya;  Raqobatchiga  zarba  berish  zarurligidan  kelib 
chiqadigan  qarama-qarshilik  (narxlarni  tartibga  solish,  mahsulotni  ilgari  surish  va 
boshqalar),  uning  tanqidi,  etkazib  beruvchilar  va  distribyutorlarning  ta’siri  va  boshqalar 
tufayli raqobatchini tashvishga solishi. 
Bozor  sharoitiga  ta’sir  qiladigan  kompaniyalar,  e
tarli  raqobatbardoshlik  bilan 

---

115 
 
tavsiflanadi,  ammo  bozor  etakchisi  mavqeini  egallamaydi.    Ko‘pincha  ular  quyidagi 
strategiyalardan  foydalanadilar:  etakchiga  hujum  qilish,  agar  uning  ba’zi  kamchiliklari 
aniqlansa,  amalga  oshiriladi;  kuchsiz  va  kichikroq  raqibga  hujum  qilish. 
Raqobatchining 
xulq-atvori, 
bu  uning  bozor  ulushini  saqlab  qolishga  qaratilgan. 
Ularning  munosib  bozor 
o‘rnini  biladigan  korxonalar  uchun  raqobat  strategiyasi 
bozorning  hali  raqobatchilar 
tomonidan band bo‘lmagan qismlarini qidirish va bosib olish bilan tavsiflanadi. 
Funksional  strategiyalar. 
Bularga  korxonaning  potentsialini  shakllantirish  va 
rivojlantirish  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  xatti-harakatlarini  aniqlaydigan  ishlab  chiqarish 
strategiyalari  kiradi.  Texnologik  strategiyalar  -  bu  yangi  jarayonlarni  ishlab  chiqish  va 
amalga  oshirishga  imkon  beradigan  printsiplar  va  tashkiliy  echimlar  to‘plami.  Nano-  va 
biotexnologiyadan  foydalanishni  o‘z  ichiga  olgan  texnologik  usulni  joriy  etish  istiqbolli 
hisoblanadi.  Texnologik  rejimga  o‘tish,  shu  jumladan  ishlab  chiqarishda  axborot 
texnologiyalaridan  foydalanish  ham  muhimdir.    Ushbu  yo‘nalish  doirasida  resurslarni 
samarali  jalb  qilish  va  ulardan  foydalanishni  o‘z  ichiga  olgan  resurs  strategiyalari  ishlab 
chiqilgan.  Bularga quyidagilar kiradi: kerakli darajani belgilaydigan foyda strategiyasi, uni 
olishning asosiy manbalari, olish davri, uni oshirish usullari. Korxona va uning mahsuloti 
hayot tsiklining barcha bosqichlarida tashkiliy, ijtimoiy, psixologik omillardan foydalangan 
holda tizimli yondashuv orqali muammoni hal qilishni o‘z ichiga olgan sifatli strategiyalar.  
Moliyaviy  strategiya 
korxona  tomonidan  pul  mablag‘larini  jalb  qilish,  mablag‘larni 
shakllantirish  va  ularni  turli  ehtiyojlar  uchun  taqsimlash  tushunchalarini  o‘z  ichiga  oladi. 
Bunga  debitorlik  qarzdorliklari,  xarajatlari,  moliyaviy  xavf-xatarlardan  himoya  qilishni 
boshqarish  kiradi. 
Kadrlar  strategiyasi 
o‘z ichiga kompaniyani  ma’lum bir malakaga ega 
bo‘lgan xodimlar bilan ta’minlash, zarur miqdordagi ishlarni taqdim etish, ularning ijodiy 
salohiyatini ochishga hissa qo‘shish va hokazolarni o‘z ichiga oladi. 
Marketingni  boshqarish  strategiyasi. 
Bu  bozorni  segmentatsiyalash,  tovarlar  sifatini 
oshirish, resurslarni tejash, ishlab chiqarishni rivojlantirish, raqobatbardoshlikni oshirish va 
boshqalar  bo‘yicha  chora-tadbirlar  majmui  sifatida  qaraladi.  Strategiyalarni  shakllantirish 
korxonaning potensialini va u hozirda ishlayotgan va kelajakda yuqori darajada ishlaydigan 
tashqi muhitni ob’ektiv tahliliga asoslanadi.