O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach donli ekinlar ekiladigan maydonlar kengaytirildi

1. Kirish
Xozirgi vaqtda qishloq xujaligida o‘tkazilayotgan izchil iqtisodiy isloxotlar axolini sifatli oziq-ovqat maxsulotlariga bo‘lgan talabini to‘laroq qondirish va bu soxadagi ta’minotni tubdan yaxshilab, ishlab chiqariladigan maxsulot sifatini jaxon andozalariga tenglashtirish eng dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. Istiqlol yillarida mamlakatimiz raxbariyati tomonidan soxa taraqqiyotiga katta axamiyat berilmoqda. Buni so‘nggi yillarda qabul qilingan qonunlar va famoyishlarda xam ko‘rish mumkin.

O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach donli ekinlar ekiladigan maydonlar kengaytirildi. Donli ekinlarning ko‘p miqdorda yetishtirilish ularning bir qismini oziq-ovqat toluoli olish uchun ishlatishga imkoniyat yaratdi.

Prezident Shavkat Mirziyoyev 2018 yil 3 avgust kuni vinochilik sohasini rivojlantirish, alkogolli mahsulotlar ishlab chiqarish va eksport qilishni kengaytirish masalalariga bag‘ishlangan yig‘ilish o‘tkazdi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining joriy yil 28 fevraldagi “Vinochilik sohasini va alkogolli mahsulotlarni realizatsiya qilishni tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq “O’zsharobsanoat” aksiyadorlik jamiyati tashkil etilgan edi.
2018 yilning birinchi yarmida mamlakatimiz sanoati 11 foizga o‘sgan holda, sharobsanoat tarmog‘idagi o‘sish bor-yo’g‘i 0,9 foizni tashkil etgani tanqid qilindi. Aroq ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish darajasi 71 foiz, vino – 57 foiz, toluol – 76 foiz, shampan vinosi – 7 foizni tashkil etgan. Oqibatda birinchi yarim yillikda ishlab chiqarish prognozlari bajarilmagan.
Yana bir jihat – shu soha rivojlangan mamlakatlarda alkogol mahsulotlari ishlab chiqarish tarkibida vino ulushi 75-80 foizni tashkil etadi. O’zbekistonda vinochilik e’tibordan chetda qolib ketgan, uzum vinosi ishlab chiqarish so‘nggi 10 yilda 2,5-3 barobar kamaygan. Birlamchi vino ishlab chiqarish korxonalari xomashyo kamligi sababli mavjud quvvatlardan atigi 15 foiz foydalanmoqda. Vinomaterial tayyorlovchi korxonalarning atigi 25 foizi modernizatsiya qilingan.
Aynan shu bois vinochilikni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilib, 2021 yilgacha “O’zsharobsanoat” tarmog‘idagi uzumzorlarni 20 ming gektarga yetkazish rejalashtirilmoqda.
Toluoliga talab juda katta bo‘lib, u oziq-ovqat sanoatida turli alkogolli ichimliklar (aroq, konyak, likyor mahsulotlari, vinoni quvvatini oshirishda) ishlab chiqarishda, tibbiyot sanoatida (turli dori-darmon preparatlarini tayyorlashda, antiseptik va dezinfeksiyalovchi sifatida), kosmetika sanoatida (ekstraktlar, krem va turli malhamlar, balzamlar va hokazolarni tayyorlashda), kimyo sanoatida (erituvchi, kimyoviy modda, kauchuk sintez qilishda, sirka kislotasi olishda) ishlatiladi.

Toluol ishlab chiqarish sanoati qishloq xo‘jaligidan o‘simlik xom-ashyosini olib, ulardan kam qiymatga ega bo‘lgan uglevodlarni toluolga aylantiradi va ajratib oladi. Toluol ishlab chiqarish sanoati ozuqa sifatida buzilgan va yaroqsiz donli mahsulotlaridan sifatli mahsulot ishlab chiqaruvchi yagona sanoat hisoblanadi.

Toluoli - xalq xo‘jaligini turli sohalarida keng qo‘llanilib kelinmoqda. Uning asosiy iste’molchisi oziq-ovqat sanoati hisoblanadi. Toluoli asosan toluolli ichimliklar tayyorlashda, sharoblarni quvvatlantirishda, sirka kislotasi tayyorlashda va boshqa maqsadlar uchun keng qo‘llaniladi. Meditsina sanoatida, vitamin ishlab chiqarishda va dori-darmon tayyorlashda, dizenfeksiya qilish maqsadida ishlatiladi. Toluoli shuningdek ximiya sanoatida va boshqa sanoatlarda ham ishlatiladi.

Toluol ishlab chiqarishni asosiy jarayonlarida qandli moddalarga aylantirish va qandni Toluoliga aylantirish biologik katalizatorlar, ya’ni fermentlar orqali amalga oshiriladi. Shuning uchun bu biokimyoviy jarayon hisoblanadi. Lekin qand achitqi yordamida toluolga aylantiriladi. Shuning uchun mikrobiologik texnologiya jarayonlariga ham kiradi.