O`zbekiston respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi

So`z ustida ishlash 

So`z  ustida  ishlash  jarayonda  tarbiyachi  rasmli  kartochka  asosida  yoki 

narsalarning  o`zi  yordamida  har  bir  aytilayotgan  nom  so`z  ekanligi  tushuntiradi, 

---

14 

 

„so`z“  tushunchasi  shakllantiriladi.  Bu  borada  quyidagicha  ishlar  omalga 

oshiriladi: 

1. 

So`zning to`g`ri, adabiy-orfoepik talaffuzi va o`qilishini o`rgatish. 

2. 

So`z ma’nolarini tushuntirish. 

3. 

Tarbiyalanuvchilar  nutqiga  yangi  so`zlarni  kiritib  borish,  ya’ni  lug`atini 

boyitish. 

4. 

So`zlarni uslubiy jihatdan to`g`ri qo`llashga o`rgatish. 

5. 

Berilgan so`zni imlo jihatdan to`g`ri yozishga o`rgatish. 

So`z  ustida  ishlash  jarayonida  quyidagicha  og`zaki  mashq  turlaridan  foydalanish 

mumkin: 

1. 

Bir  xil  qo‘shimchali  so`zlardan  topish.  Masalan:  ishla,  tuzla,  sozla;  gulzor, 

mevazor, paxtazor va boshqa. 

2. 

Ohangdosh so`zlar topish. Misol: ol, bol, tol, mol, sol; bosh, tosh, qosh, osh; 

va boshqa. 

3. 

Ma’nodosh  so`zlar  topish.  Bunda  „Bu  so`zni  boshqa  qaysi  so`z  bilan 

almashtirish  mumkin?“  deb  so`raladi.  Masalan:  vatan,  yurt,  el,  mamlakat,  diyor; 

chiroyli, go`zal, xushro`y, maftunkor va boshqa. 

4. 

Shakldosh  so`zlar  topish.  Bunda  2  ta  gap  berilib  ulardagi  bir  xil  yozilgan 

so`zni topish aytiladi. So`z topilgach, uning ma’nolari gaplar vositasida tushuntirib 

beriladi. Misol:Yozda dam oldik. Xatni qalam bilan yoz. 

Qo`y uy hayvoni. Olgan narsangni joyiga qo`y. 

5. 

Qarama-qarshi  ma’noli  so`zlar  topish.  Misol:  yaxshi-yomon,  baland-past, 

oq-qora, odobli-odobsiz, katta-kichik va boshqa. 

6. 

Ko`p  ma’noli  so`zlar  yordamida  birikmalar  tuzish:  odamningko`zi  — 

uzukning  ko`zi,  taxtaning  ko`zi...  Bunda  tarbiyachi  boshlab  beradi  va 

qatortarbiyalanuvchilar  tomonidan  davom  ettiriladi.  Bu  mashqni  rasmli 

kartochkalarni ko`rsatish orqali ham o`tkazish mumkin. 

7. So`z ustida ishlash jarayonida kesma harf va kesma bo`g`inlar yordamida yozma 

mashqlar tashkil etiladi. 

8. 

O`rganilayotgan  harfdan  bir  bo`g`inli  so`zlarni  kesma  harflardan  tuzish  va 

o`qish: nok, nay, osh, oy, ip, tom, do`st, qand, baxt va boshqa. 

9.Berilgan chizma asosida so`zlar tuzish va ulani o`qib, ma’nosini izohlash. Misol: 

Bu chizma asosida qush-cha, do`p-pi, ruch-ka kabi so`zlar tuziladi. 

O`yin  tarzida  olib  boriladigan  bu  kabi  ish  turlari  tarbiyalanuvchilarning 

lug`atini  boyitish  bilan  birga,  o`qishga  qiziqish  uyg`otadi,  imloviy  sezgirlikni 

oshiradi va so`zning tovush tarkibi haqidagi tasavvurlarini kengaytiradi. 

10. “Ha, yo`q” mashqi 

---

15 

 

Tarbiyachi  bitta  narsaning  rasmini  bolalarga  teskari  qilib  ushlab  turadi  va 

rasmda  tasvirlangan  narsaning  nima  ekanligini  savollar  berish  orqali  aniqlanishini 

aytadi. 

Bolalar  savollariga  to`g`ri  javob  topilmagunga  qadar  tarbiyachi  faqat 

“Ha”yoki  “Yo‘q”,  “Ham  ha,  ham  yo‘q”  so‘zlari  bilan  javob  beradi.  Narsa  nomi 

topilgach rasm bolalarga ko`rsatiladi. 

Bolalarni 

savodxonlikka 

o`rgatish 

ommaviy 

maktabgacha  ta’lim 

muassasalarining  tayyorlov  guruhlari,  qisqa  muddatli  guruhlarda,  maktaboldi 

tayyorlov  guruhlari  mavjud  xususiy  hamda  davlat-xususuy  sherikchilik  asosida 

tashkil  etilgan  maktabgacha  ta’lim  muassasalarida  amalga  oshirilib,  o`quv  yili 

oxirida  tarbiyalanuvchilar  maktab  ta’limiga  quyidagi  bilim,  ko`nikma,  malaka  va 

kompetensiyalarga ega bo`lgah holda kirib boradilar. 

1.