|
Xulosa ornida
, aktyorlarning bir-biriga munosabati sahnada, ijodiy
jarayonda, teatr jamoasi hayotida tug‘ilishini hisobga olinsa, demak, yosh
aktyorlarda bir-biriga bo‘lgan mas’uliyat hissini dastlabki mashg‘ulotlardanoq
boshlamoq kerak. Demak, aktyorning mehnat intizomi, ijodiy, axloqiy-ma’naviy
ichki intizomlari uning teatr jamoasi hayoti asosiga qurilgan etik prinsiplaridir.
(2-
ilovaga qarang)
ASOSIY ETIK TALABLAR
Mashhur rejissyorlardan biri Anatoliy Efros bir suhbatida «Men o‘zim bilan
yetti-sakkiz kishini yetaklab keta olaman, undan ko‘pi ko‘p» degan edi. Darhaqiqat
bir rejissyor uchun bir-birini tushunadigan yetti-sakkiz maslakdoshdan ortig‘i
ortiq. Bizdagi teatr ijodiy jamoalari o‘ttizdan ellikka qadar, hatto undan ham ko‘p.
Rejissyor har birining taqdirini o‘ylashi, ularga rol topib berishi, ijodiy o‘sishini
ta’minlashi kerak. Bu albatta badiiy rahbarga og‘ir. Bekorga mashhur MXAT
47
bo‘laklarga bo‘linib ketmadi. Oleg Yefremov 150 ta aktyorni bir o‘zi yetaklab keta
olmadi. Har bir aktyor o‘ziga yarasha injiq, talabchan, yangi-yangi rol ijro etishni
xohlaydi. Ijodiy jamoaning ichida iqtidorlisi, fidoyisi bor, o‘z navbatida
favqulodda o‘ralashib yurgan boqimandalar ham bor. Har biri o‘ziga yarasha izzat
talab, unvon talab. Rejissyor, ayniqsa bosh rejissyor bularni hisobga olmasligi
mumkin emas. Jamoada ijodiy muhit hukm surmasa, sog‘lom munosabat, yaxshi
kayfiyat bo‘lmasa, rejissyor boshida yong‘oq chaqilaveradi deyavering. Aktyor
xalqi nozikta’b, inson psixologiyasini, uning ruhiyatini chuqur o‘rgangan bo‘ladi,
sal narsaga aziyat chekadi, bo‘sh qoldi degandan mish-mish tarqatadi, bo‘lar-
bo‘lmas gaplar oralaydi. Agar har biri ish bilan, ijod bilan band bo‘lmasa, o‘sha
teatrda rejissyorning umri qisqaradi deyavering. Demak, asosiy etik talablaridan
biri bu- jamoada ijodiy muhit, sog‘lom munosabat, yaxshi kayfiyatni bo‘lishi.
Yoshlar va keksalar muammosi barcha san’at dargohlarida mavjud. «O’ligim
shu yerdan chiqadi» deb o‘tirish ham insofdan emas. Yosh o‘tganda kuch ketganda
yoshlarga joyni bo‘shatib berish, ularga «oq yo‘l» tilash har bir keksa
san’atkorning burchi. Darhaqiqat sahnani vaqtida tark etish ham san’at. Yoshlar va
keksalar vorisligini saqlash, sog‘lom ijodiy raqobat sharoitini yaratish rejissyorga
bog‘liq. Ziddiyatlarning oldini olish, bu kasalliklarni odob bilan davolash
rejissyorning burchi hisoblanadi.
O’z-o‘zidan ma’lum, bu dargohga yangi, yosh san’atkorlarning kirib kelishi
hayot taqozosidir. Demak keyingi etik talab bu- me’yorni, davr talabini yaxshi his
qilish.
Haqiqiy sahna asari ijodiy bahslarda, munozaralarda, achchiq tortishuvlarda,
bir-biriga bo‘lgan tanqidiy munosabatlarda yaratiladi. Tanqidlarga chidamsizlik
«Xap, senimi» zaylida ish ko‘rish, o‘ch olish intizomning bo‘shashiga olib keladi.
Rejissyor hamkasblarning tanqidiy fikrlarini to‘g‘ri qabul qilish, ijobiy xulosalar
chiqarish, barcha ziddiyatli va raqobatli holatlar asar muvaffaqiyatiga
yo‘naltirilishiga erishishini unutmasligi lozim. Rol taqsimoti ham ijodiy jarayon.
Aktyor va aktrisaning iqtidoriga, imkoniyatiga qarab rol beriladi. Rejissyor
ularning u roldan bu rolga o‘zlarini takrorlashi emas, yangi-yangi qirralarni
48
ochishga, tarbiyalashga, bir-biriga o‘xshamagan qiyofalar yaratishga harakat qilish
kerak. Demak, keyingi etik talab-tanqidni to‘g`ri qabul qilish.
O’zbek
san’atkorlari
A.Hidoyatov,
Sh.Burxonov,
O.Xo‘jaev,
S.Eshonto‘raeva ana shunday yombilardan edi. Ular uchun ish, ijod intizomi
birinchi o‘rinda turar edi. Mashhur aktyor O.Jalilov kechqurun spektaklga kelib uni
ijro qilib tugagandan so‘nggina jamoaga qizining olamdan o‘tganligini, ertalab
janoza ekanligini e’lon qilgan. Ana sabr-toqat, ichki intizom, san’atga baxshidalik.
Jamoada ijodiy jarayonni, tashkiliy tarbiyaviy ishlarni uyg‘unlikda olib borishi,
jamoaning birlashib ishlashiga, ahilligiga erishishi lozim. Bu o‘z navbatida
tinimsiz izlanishni, sabr-toqatni, jasoratni talab qiladi. Iqtidor tabiatan ato qilinsa,
mahorat mehnat bilan charxlanadi. Jamoa ahilligi tinimsiz izlanish, tinimsiz
mehnat bilan ifodalanadi. Kundalik mehnatni mensimaslik, o‘ziga oro berish
layoqatni o‘tmaslashtiradi, tanballikka olib keladi. Jamoada hamisha qilingan
ishdan qoniqmaslik, ijodga tashnalik kayfiyati hukm sursin. Demak, keying asosiy
etik talab bu- ijod intizomi, ahillik, tinimsiz izlanish va mehnat.
Do'stlaringiz bilan baham: |
