O’zbekiston respublikasi jismoniy tarbiya va sport vazirligi o’zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti eshkak eshish nazariyasi va uslubiyati chirchiq-2020 yil

Yosh sportchilar trenirovkasida YuQSni darajasini nazorat qilish. Faoliyatini yaqinda boshlagan murabbiy va jismoniy tarbiya o’qituvchilarida pulsometriya olib borish vaqtida yosh sportchilardan YuQS haqida olingan aniq ko’rsatkichlarni to’g’ri baholash to’g’risida tez-tez muammolar uchrab turadi (11-jadval).
Shiddatni YuQS yordamida nazorat qilishda odatda uch ko’rsatkichdan foydalaniladi:
- maksimal YuQS
- tinch holatda
- 60-85% trenirovkaviy YuQS (yuqoridagi ikkita olchamni farqidan aniqlanadi).
Bunda xavfsiz va samarali YuQS o’lchanadi.
YuQS ning past o’lchami yurak qon-tomir tizimini jismoniy yuklamalarga adaptatsiyasini yetishmasligi darajasini ko’rsatadi.
YuQS ning yuqori o’lchami yuklamani juda kattaligi va xavfsizligini ko’rsatadi.
Trenirovka jarayonida YuQS darajasini aniq chegaralarini quyidagi usulda olib borish mumkin:
1. 220 - yosh = maksimal YuQS (tavsiya qilingan)
2. Maksimal YuQS - tinch holatdagi YuQS = trenirovkaviy
YuQS.
3. (Trenirovkaviy YuQS x 0.6) + tinch holatdagi YuQS =
YuQS ning pastki chegarasi.
4. (Trenirovkaviy YuQS x 0.85) + tinch holatdagi YuQS =
YuQS ning yuqori chegarasi.
5. YuQS ning maqsadli darajasi YuQni pastki va yuqori chegaralari orasida bo’lishi shart.
Bolalar YuQS kattalarnikiga nisbatan yuqori bo’ladi. Shu sababli YuQS ni maqsadli darajasi kattaliklari o’lchami yuqori bo’ladi.

11-jadval
Yosh sportchilarda YuQS ning o’rtacha taxminiy o’lchamlari

Yoshi	Tinch holatda o’rtacha YuQS (daq)	YuQS o’rtacha chegaralari (daq)	60-85% li maksimal YuQS dan maqsadli YuQS	10 soniya davomida puls
4	100	80-120	170-199	28-33
6	100	75-115	168-197	28-32
8	90	70-110	163-194	27-32
10	90	70-110	162-192	27-32
Qizlar (maksimal YuQS = 225)
12	90	70-110	164-190	26-31
14	85	65-105	161-187	25-31
16	80	60-100	157-185	25-30
18	75	55-95	155-183	24-30
O’smirlar (maksimal YuQS = 220)
12	85	65-105	159-190	26-31
14	80	60-100	156-187	25-31
16	75	55-95	152-185	25-30
18	70	50-90	149-182	24-30

Eslatma: Jadvalda YuQS ning o’rtacha taxminiy o’lchamlari berilganini esdan chiqarmang. Astmaga, yurak qon-tomir kasalliklariga chalingan bolalar, juda kichik, shuningdek ortiqcha vaznga ega bo’lgan va antropometrik ko’rinishlarini rivojlanish darajasi yuqori bo’lgan bolalarda YuQS o’lchamlari yuqorida ko’rsatilgan o’rtacha taxminiy o’lchamlardan juda katta farq qiladi.