Oʻzbekiston respublikasi jismoniy tarbiya va sport vazirligi oʻzbеkistоn davlat jismоniy tarbiya va sport universiteti ziyamuxamedova sabohat abdullayevna

Epidemiologiyasi.
Tabiatda yovvoyi kemiruvchilar: yumronqoziq, sug‘ur, 
sichqonlar, port shaharlarida kalamushlar infeksiya manbai hisoblanadi. Odamga 
kasallik aloqa yo‘li bilan yoki burga vositasida kemiruvchilardan yuqadi. Bemor 
odamdan sog‘lom odamga bubondan ajralgan yiring vositasida yoki nafas yo‘llari 
orqali (o‘pka tounida) yuqadi. Odamda toun kasalligi qayd qilinganda, darhol 
sog‘liqni saqlash organlariga ma’lum qilinadi. Bitta odam kasallansa ham karantin 
joriy etiladi.
Klinikasi.
Kasallikning inkubatsion davri bir necha soatdan 10 kungacha, 
o‘rta hisobda 3-6 kun. Kasallikning bubonli, o‘pka va septik turlari ma’lum. 
Keyingi ikki formasi birlamchi va ikkilamchi bo‘lishi mumkin. Hamma turlarida 

---

110 
kasallik to‘satdan gavda haroratining 38-39

va undan yuqori ko‘tarilishi, qattiq 
titrash, bosh og‘rishi, alahlash, qusish bilan boshlanadi. Tounning bubonli turida 
limfa tugunlari kattalashib, bubon hosil qiladi. Keyinroq chov bezlarining buboni 
kuzatiladi. Bubon 4-5 kundan so‘ng yumshab teshiladi va yiring ajralib turadi. 
Tounning o‘pka formasi juda og‘ir kechadi. U qattiq yo‘tal, ko‘krakdagi og‘riq, 
gavda haroratining juda yuqori (41

gacha) bo‘lishi, balg‘am ajralishi bilan 
xarakterlanadi. 
Kasallikning 
septik 
turi 
organizmning 
kuchli 
umumiy 
intoksikatsiyasi bilan namoyon bo‘ladigan juda og‘ir formasidir. Bemor alahlaydi, 
harorati juda yuqori bo‘ladi, nafasi qisadi, rangi ko‘karib ketadi, pulsi ipsimon 
bo‘ladi. Teri va shiliq qavatlarga qon quyiladi. Qon qusish, ichakdan qon ketishi, 
qon aralash siydik ajralishi kuzatiladi.
Diagnozi.
Laboratoriya tekshiruvi uchun gemokulturaga qon, o‘pka turida 
balg‘am, bubon turida bezdan punktat olinadi. O‘lgan kemiruvchilarning jasadi 
ham tekshiriladi. Olinadigan material juda yuqumli ekanligini hisobga olib, u og‘zi 
zich berkiladigan shisha idishlarga solinadi. Ustidan 5-10% li lizol eritmasida 
ho‘llangan latta o‘raladi va boshqa idish ichiga solinadi. Uni ham o‘rab, qopqog‘i 
zich yopiladigan qutichaga solib, plombalanadi va maxsus odam orqali 
laboratoriyaga jo‘natiladi.