8. To`g`ri fikrlarni aniqlang. Jadvalga “ha” yoki “yo`q” so`zlarini yozing. Sun’iy nafas oldiriladigan kishi 1. Tekis joyga chalqancha yotqiziladi.
2. Boshi tagiga yostiq qo‘yiladi.
3. Yelkasi tagiga yostiq qo‘yiladi.
4. Bemorning og‘ziga ikki qavat bint yopiladi.
5. Bir minutda 12-15 marta, har 4-5 sekundda og‘ziga puflanadi.
6. Bir minutda 20-30 marta, har 2-3 sekundda og‘ziga puflanadi.
7. Agar bemorning yuragi ishlab turgan bo‘lsa, to uning o‘zi nafas ola boshlaguncha sun'iy nafas oldirish davom ettiriladi.
8. Bemorning labi yara tishlari qonagan bo‘lsa u og‘izdan burunga usulida sun'iy nafas oldiriladi.
9. Bemorning labi yara va tishlari qonagan bo‘lsa u og‘izdan og`izga usulida sun'iy nafas oldiriladi.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
ha
yo`q
ha
ha
Ha
yo`q
ha
ha
yo`q
9. Berilgan misollarga mos raqamlarni jadvalning “raqamlar” qismigaga yozing.
№
Misol
№
Misol
Muskulning ishi
Raqamlar
1
qo‘lni oldinga ko‘tarib turish
6
qo‘lni yuqoriga ko‘tarib turish
Muskulning statik ishi
2
yurish
7
sakrash
3
qaldirg`och holati
8
yozish
Muskulning dinamik ishi
4
yugurish
9
startoldi holati
5
tik turish
10
gapirish
9 . Berilgan misollarga mos raqamlarni jadvalning “raqamlar” qismigaga yozing.
№
Misol
№
Misol
Muskulning ishi
Raqamlar
1
qo‘lni oldinga ko‘tarib turish
6
qo‘lni yuqoriga ko‘tarib turish
Muskulning statik ishi
1,3,5,6,9
2
yurish
7
sakrash
3
qaldirg`och holati
8
yozish
Muskulning dinamik ishi
2,4,7,8,10
4
yugurish
9
startoldi holati
5
tik turish
10
gapirish
10. Katta qon aylanish doirasida qon qanday organlar orqali o`tish ketma - ketligini ifodalagan holda tegishli raqamlarni kataklarga yozing. 1) aorta qon tomiri; 2) yuqorigi va pastki kovak venalar; 3) o‘ng bo‘lmacha; 4) yirik, o‘rta va mayda arteriya tomirlari; 5) venalar; 6) to‘qima va organlar; 7) yurakning chap qorinchasi ;
10. Katta qon aylanish doirasida qon qanday organlar orqali o`tish ketma - ketligini ifodalagan holda tegishli raqamlarni kataklarga yozing. 1) aorta qon tomiri; 2) yuqorigi va pastki kovak venalar; 3) o‘ng bo‘lmacha; 4) yirik, o‘rta va mayda arteriya tomirlari; 5) venalar; 6) to‘qima va organlar; 7) yurakning chap qorinchasi ;
1
7
4
6
5
2
3
11. Tushirib qoldirilgan so`zlarni yozing. 1) Arterial qon bosimining normaga nisbatan ortishi _____________________deyiladi.
2) Arterial qon bosimining normaga nisbatan pasayishi ____________________deyiladi.
11. Tushirib qoldirilgan so`zlarni yozing. 1) Arterial qon bosimining normaga nisbatan ortishi gipertoniyadeyiladi.
2) Arterial qon bosimining normaga nisbatan pasayishi gipotoniya deyiladi.
12. Muskullarni va ularning nafas olishda va nafas chiqarish harakatidagi muvofiqlikni aniqlang. MUSKULLAR NAFAS OLISH HARAKATI
A. Tashqi qovurg`alararo muskullar qisqaradi 1) nafas olish harakati
B. Ichki qovurg`alararo muskullar qisqaradi 2) nafas chiqarish harakati
C. Diafragma qisqaradi
D. Bo`yin muskullari qisqradi
E. Qorin muskullari qisqaradi
A
B
C
D
E
12. Muskullarni va ularning nafas olishda va nafas chiqarish harakatidagi muvofiqlikni aniqlang. MUSKULLAR NAFAS OLISH HARAKATI
A. Tashqi qovurg`alararo muskullar qisqaradi 1) nafas olish harakati
B. Ichki qovurg`alararo muskullar qisqaradi 2) nafas chiqarish harakati
C. Diafragma qisqaradi
D. Bo`yin muskullari qisqradi
E. Qorin muskullari qisqaradi
A
B
C
D
E
1
2
1
1
2
13. Ovqatning fizik (A) va kimyoviy (B) o‘zgarishlarini aniqlang va mos harflarnijadvalning o`ng tomoniga yozing.
ovqatning og‘iz bo‘shlig‘ida tishlar yordamida maydalanishi
ovqat ichaklarning mayatniksimon harakati natijasida maydalanishi
ovqat tarkibidagi yog‘larning lipazalar ta'sirida parchalanishi
ovqat tarkibidagi oqsillaning proteazalar ta'sirida parchalanishi
ovqat ichaklarning peristaltik harakati natijasida maydalanishi
ovqat tarkibidagi uglevodlarning fermentlar ta'sirida parchalanishi
13. Ovqatning fizik (A) va kimyoviy (B) o‘zgarishlarini aniqlang va mos harflarnijadvalning o`ng tomoniga yozing.
ovqatning og‘iz bo‘shlig‘ida tishlar yordamida maydalanishi
A
ovqat ichaklarning mayatniksimon harakati natijasida maydalanishi
A
ovqat tarkibidagi yog‘larning lipazalar ta'sirida parchalanishi
B
ovqat tarkibidagi oqsillaning proteazalar ta'sirida parchalanishi
B
ovqat ichaklarning peristaltik harakati natijasida maydalanishi
A
ovqat tarkibidagi uglevodlarning fermentlar ta'sirida parchalanishi
B
14. Jadvalda berilgan gormonlar qaysi bezlardan ishlab chiqariladi va qanday funksiyani bajaradi?
gormonlar
bezlar
funksiyasi
tiroksin
paratgormon
androgen va esterogen
mineralokortikoid
glukokortikoid
timozin
adrenalin
insulin
GORMONLAR
A. Qalqon orqa.
B. Buyrakusti.
C. Qalqonsimon.
D. Ayrisimon.
E. Me'da osti.
GORMONLARNING FUNKSIYALARI
1) gormoni organizmda mineral tuzlar almashinuvi boshqarilishida ishtirok etadi;
2) erkaklar va ayollarning jinsiy bezlari funksiyasini kuchaytiradi,
3) organizmda oqsil va uglevod almashinuvini boshqarishda ishtirok etadi;.
4) organizmida kalsiy-fosfor almashinuvini tartibga solib turadi;
5) jinsiy bezlar funksiyasini pasaytirib, bolaning balog‘atga yetishini susaytiradi;
6) qondagi qand moddasining ortiqcha qismi jigar va muskul to‘qimalarida glikogen moddasi sifatida zahira holda to‘planishini ta'minlaydi.
7) arterial qon bosimini oshiradi, yurak qisqarishini tezlashtiradi, to‘qimalarda moddalar almashinuvini kuchaytiradi;
8) 65% dan ko‘prog‘i yod moddasidan iborat. Bu gormon organizmda moddalar almashinuvi jarayoni normal o‘tishida muhim rol o‘ynaydi.
14. Jadvalda berilgan gormonlar qaysi bezlardan ishlab chiqariladi va qanday funksiyani bajaradi?
gormonlar
bezlar
funksiyasi
tiroksin
C
8
paratgormon
A
4
androgen va esterogen
B
2
mineralokortikoid
B
1
glukokortikoid
B
3
timozin
D
5
adrenalin
B
7
insulin
E
6
GORMONLAR
A. Qalqon orqa.
B. Buyrakusti.
C. Qalqonsimon.
D. Ayrisimon.
E. Me'da osti.
Zarur adаbiyotlаr
1. Karimоv I.A Barkamоl avlоd-O`zbеkistоn taraqqiyotining pоydеvоri. -T.: “Sharq”, 1997 y.
2. Karimоv I.A. Yuksak ma’naviyat-еngilmas kuch.-T.: «Ma’naviyat», 2008 y.
3. Matеmatik fanidan uzviylashtirilgan DTS va o`quv dasturlari Rеspublika ta’lim markazi Tоshkеnt -2010.
4. Allamuratоv M. va bоshkalar. Umumiy urta ta’lim maktablarida biоlоgiya fanidan amaliy va labоratоriya mashgulоtlarini utkazish buyicha uslubiy kullanma. T., "Talkin", 2007.
5. Aminоv B., T.Tilоvоv. Оdam va uning salоmatligi. Ukituvchi kitоbi. Tоshkеnt, "Ukituvchi" 2003y.
6. A.A’zamоv, A.Yusupоv. O’quvchilarga bilim bеrishda innоvatsiоn usullardan fоydalanish. Tоshkеnt 2006 yil.
7. Babanskiy Yu.K. Х,оzirgi zamоn umumta’lim maktabida o’qitish mеtоdlari - T.:Ukituvchi, 1990.
8. 5-9 sinflar uchun yaratilgan yangi elektron darsliklar.
Saytlar:
1. www.nambiolog.zn.uz 2. www.ziyonet.uz 3. www.ziyouz.uz 4. www.ta’lim.uz 5. www.uzedu.uz
