O’zbеkistоn rеspublikаsi хаlq tа`limi vаzirligi

BERDAQ (1827-1900)
Berdimurod Qarg`aboy o`g`li Berdaq Muynoq tumanida baliqchi oilasida tug`ilgan.
Yoshligida ota-onasi vafot etgach, shoir ovulma-ovul yurib tirikchilik qiladi. Dastlabki
tahsilni ovulidagi maktabda keyinchalik madrasada davom ettiradi. Berdaqning ijodi 18-19
yoshlarida   do`mbira   chertib   she'r   aytishidan   boshlangan.   25   yoshida   ichte'dodli   shoir
sifatida xalq orasida tanildi. Berdaq xalqning ahvolini yaxshi tushunardi. Uning «Xalq
uchun»   she'rida   mavjud   hayot   hech   bir   bo`yoqsiz   tasvirlangan.   Shoirning   «Shajara»,
«Xorazm»,   «Amongeldi»,   «Aydosbiy»,   «Ahmoq   podsho»   asarlarida   ilk   bor   jafokash,
munis   ayollar   siymosi   chizilgan.   O`zbek   kitobxonlari   1961-   yilda   Berdaqning   she'rlar
to`plamidan bahramand bo`lishdi.
Yigit bo`lsang arslon kabi tug`ilgan,
Hamisha sen xizmat etgil xalq uchun.
Yigit bo`lsang asrlon kabi tug`ilgan,
O`zim deyman, g`amxo`rlik  qil xalq uchun.
32

---

Aim.uz
Shoirning   nazdida,   yigit   kishi   el   yurti   uchun   xizmat   qilsa,   murodiga   yetadi.
Dushmanning dodini bersa, Vatanni himoya qilsa, ulus undan minnatdor bo`ladi.
Etarsan murodga, gar xizmat etsang,
Eling yo`llaganda har qayon ketsang.
Har qachon dushmanning boshiga yetsang,
Kuch ayamay, xizmat ayla xalq uchun.
Bilim insonni yuqori cho`qqilarga olib chiqadi. Agar yigit bilimdon bo`lsa, ustiga
ustak hunar egasi bo`lsa, xalqqa undan katta foyda keladi.
Yigit degan yaxshi bilimdon bo`lur,
Bilim, hunar yigit uchun shon bo`lur.
Aqlsizlar ishi ko`p yomon bo`lur,
Ahmoqlar hech xizmat etmas xalq uchun.
Berdaq   o`zining   og`ir   ahvolda   yashagani,   yoshligida   ovulma-ovul   yurib   og`ir
mehnat qilganini satlarda jo etgan.
Bo`lmadi hech yerda manzil-makonim,
Zahru zaqqum bo`ldi ichgan-eganim.
Aytmas-da bo`lmadi mening deganim,
Kuyganlikdan jon qiynalur xalq uchun.
Ammo shoir barcha qiyinchiliklarni xalq, el-ulus farovonligi yo`lidagi qiynalish deb
qabul qiladi. Og`ir kunlar o`tib, yaxshi, farovon, ozod kunlar kelishiga ishonadi:
Shoir edim, ko`zim ko`rganin yozdim,
Ko`nglimning bilganim, sezganim yozdim.
Zamon jafosidan sarg`aydim, ozdim,
Kelurmi deb yaxshi kunlar xalq uchun.
«Yoz   kelurmi»   asari   Berdaqning   siyosiy   qarashlarini   to`liq   aks   ettirgan.   Unda
istilochilar   tomonidan   ezilgan   qoraqalpoq   xalqining   ko`ksiga   qachon   istiqlol,   ozodlik,
quyoshi tegarkin degan ilinj yotibdi.
Dovul turdi, tuman yurdi,
Fuqaroga yoz kelurmi?
Qo`shnimning qamishin surdi,
Fuqaroga yoz kelurmi?
Qish   va   yoz   faslining   qarama-qarshi   qo`yish   asnosida   shoir   aytmoqchiki,
istilochilarning hatti-harakati qishga, fuqaroga ozodlik kelishi yozga mengzatiladi.
Jon achitar qora sovuq,
Yoz kelmasdan bo`ldi yovuq.
Umr bo`yi shunday xo`rlik,
Fuqaroga yoz kelurmi?
Qishning qahri shunchalik qattiq keldiki, bechora fuqarolarningn ichishga yovg`oni,
yurishga ot ulovi, yotishga to`shak-to`shi qolmadi.
Yovg`onim yo`q, ichay desam,
Ot-ulov yo`q , tushay desam.
To`shagim yo`q, to`shay desam,
Sho`rlik elga yoz kelurmi?
Shoirning   ozodlik   haqidagi   ilinjlari   u   yoki   bu   darajada   boshqa   asarlarida   o`z
ifodasini  topgan.  Umr   bo`yi  haq  va  haqiqat   deb  kurashgan  shoir  ishonadiki,   yashnab,
yayrab yoz fasli keladi.
33

---

Aim.uz
Haq qayda, haqiqat qayda?
Shunday azob hamma joyda.
To`qlaridan yo`q, qittak foyda,
Yashnab, yayrab yoz kelurmi?