O’zbеkistоn rеspublikаsi хаlq tа’limi vаzirligi nаvоiy dаvlаt pеdаgоgikа instituti

Yosh  o‘qituvchining  iqtidori  va  qobiliyati  rivojlanganligi  o‘z  mehnatini 
pedagogik  jihatdan  to‘g‘ri  tashkil  etishda  muhim  ahamiyatga  ega.  Pedagogikada 
o‘qituvchi  qobiliyati-bu  ulkan  imkoniyatdir,  uning  mohirligi,  mehnatsevarligi 
faqatgina  o'qitish  va  tarbiyalash  jarayonida  takomillashib  boradi  va  yutuqlarga 
erishishida  zamin  yaratadi.  O'qituvchi  qobiliyati  zehnining  o'tkirligidan  dalolat 
beradi.  Iqtidor,  iste’dod,  daholik-o'qituvchining  ijodiy  mehnati  jarayonida 
erishiladigan  natijalarining  rivojlanish  bosqichlari  hisoblanadi.  Qobiliyatlar,  inson 
xarakteri  kabi,  shaxsning  faqatgina  ma’lum  faoliyatidagina  mavjud  bo'lgan 
sifatlardir. 
Psixologiyada  qobiliyatga-insonning  kasbiy  bilim,  ko'nikma  va  malakalarni 
qiyinchiliksiz,  osonlik  bilan  mukammal  egallashi  va  biror  hioliyat  bilan 
muvaffaqiyatli shug‘ullanishi deb ta’rif beriladi. Demak, o'qituvchining iqtidori va 
qobiliyati uning mehnatini har tomonlama mukammal shakllantirib, ilmiy jihatdan 
ijodkorligini to'g'ri tashkil etishga ta’siri cheksiz ekanligidan dalolat beradi. Iqtidor 
va qobiliyat o'qituvchining mehnat faoliyatida: 
• 
o'z kasbiga bo'lgan munosabati asosida kasbiy ehtiyojini kuchaytiradi; 
• 
kasbiy faoliyatga chinakam qiziqish namunalarini rivojlantiradi; 
• 
pedagogik  mahorat  asoslarini  egallashda  bir  maqsad  sari  intiluvchanlikni 
shakllantiradi; 
• 
o'z  ilmiy  mehnati  uchun  ahamiyatga  ega  bo'lgan  ijodkorlik  sifatlari 
majmuasining yuzaga kelishini ta'minlaydi. 
O'qituvchining  iqtidori  va  qobiliyati  psixologik  texnologiyalar  bilan 
kuchaytirilib  modifikatsiyalanadi  va  o'qituvchining  mehnat  faoliyatida  bu  muhim 
ahamiyat  kasb  etadi:  muloqot  qilish  (kommunikativ),  voqealami  oldindan  ko'ra 

---

olish, eshitish va his qilish, o'zligini bilish, tushunish va his qilish kabi qobiliyatlar 
o'qituvchi mehnatida muhim ahamiyat kasb etadi. 
Iqtidor  va  qobiliyat  o'qituvchining  individual  imkoniyatlarini  xarakterlaydi. 
Bir  xil  sharoitda  qobiliyatli  o'qituvchilar  pedagogik  mehnat  faoliyatida  qobiliyati 
past o'qituvchilarga qaraganda ko'proq ulkan yutuqlami qo'lga kiritadi. Qobiliyatli, 
ammo noshud o'qituvchi ko'p narsaga erisha olmaydi. 
Iqtidor  va  qobiliyat  o'qituvchining  amaliy  va  nazariy  bilimlarni  chuqur 
egallashda  tezroq  siljib  borishini,  uning  ijrochilik  va  ijodkorlik  faoliyatlarida  eng 
yuqori  natijalarga  erishishini  ta’minlaydi.  Qobiliyatli  bo'lajak  o'qituvchi 
mutaxassislikni  tez  egallay  oladi  va  yuqori  natijalarga  erishadi  hamda  ishlab 
chiqarishda, fan va texnika jarayonlariga yangilik kirita oladi. 
O'qituvchining  iqtidori  va  qobiliyati-N.V.Kuzminaning  fikricha,  pedagogik 
faoliyat  talablariga'  javob  beruvchi  va  ta’lim-tarbiyada  belgilangan  maqsadga 
osonlikcha  erishishni  ta’minlovchi  hamda  mehnat  unumdorligini  oshiruvchi 
xususiyatlar majmuasidir. N.V.Kuzmina iqtidor va qobiliyat o'qituvchining mehnat 
faoliyatiga,  izlanayotgan  natijalarni  egallashning  eng  samarali  usullarini  topishga 
o'ziga  xos  sezgirlikdan  iborat  individual,  turg'un  xususiyatlar  deb  ta’rif  beradi  va 
pedagogik  qobiliyatlaming  refleksiv  darajasi  uch  xil  turdagi  sezgirlikni  o'z  ichiga 
olishini ta’kidlaydi:  
  tarbiyalanuvchi obyektni his qilishi; 
  me’yor va xushmuomalalikni his etish; 
  o'z kasbiga nisbatan javobgarlikni his qilish.