O’zbеkistоn rеspublikasi хalq ta’limi vazirligi jizzaх davlat pеdagоgika instituti

Al-Beruniy (973–1048) - Uning idealiga ko‘ra, jamiyatni boshqarish amaldorlardan o‘z huzur–halovatlaridan aniq muddat mobaynida mahrum bo‘lishni, zo‘ravonlardan jabrlanuvchilar huquqini himoya qilish, gunohkorlarni esa jazolashdan iborat bo‘lmog‘ini ta’min etishni taqozo qiladi. U o‘z qarashlarida shunday fikrni ilgari suradi: Mag‘ribda jamiyatni boshqarish "yuqori toifa kishilari va dehqonlar" orasida navbatma–navbat amalga oshirilar ekan. Idora qilish muddati tugagach, hukmdor mas’uliyatli vazifani sog‘–salomat o‘z zimmasidan soqit qilganligiga atab, fuqaroga ziyofat berar, kishilarga sovg‘alar hadya qilar ekan. Odil hukmdorning vazifasi – yuqori va quyi tabaqa kishilari o‘rtasida adolat o‘rnatish, kuchli va ojizlar o‘rtasidagi tenglikni barqaror etishdan iborat. Al-Beruniy: "Tenglik hukmronlik qilgan joyda qayg‘u–alam va ochofatlik o‘z–o‘zidan yo‘q bo‘lib ketadi", - degan g‘oyani ilgari suradi. Shuningdek faylasuf Monteskedan ancha avval geografik deterministik g‘oyalarni ilgari surdi. Turli etnoslar va jamiyatlar taraqqiyotida tabiiy iqlim, hudud rel’efi, foydali qazilma konlari va shuningdek dengiz va daryolarning ta’sirini ham asoslab berdi.