O‘zbekiston respublikasi fanlar akademiyasi

 
I. Кириш. Сўнгги йилларда биометрик белгилар бўйича шахсни 
идентификациялаш (таниб олиш) энг оммавий тадқиқот соҳалардан бирига 
айланиб бормоқда. Бунга асосий сабаблар бўлиб, бир томонда давлат ва тижорат 
тузилмалари томонидан биометрик идентификациялашга қизиқишнинг ошиши, 
бошқа томондан эса, ахборотни қайд этиш, сақлаш, қайта ишлаш ва узатишнинг 
техник воситаларининг жадал суръатлар билан ривожланиши ҳисобланади. 
Ҳозирги кунда идентификациялаш учун юз тасвири, бармоқ изи, кўзнинг рангдор 
пардаси ва кўзнинг тўр пардаси тасвири, овоз каби шахснинг ноёб 
хусусиятларидан фойдаланилмоқда [1-5]. Бу биометрик белгилар асосида шахсни 
идентификациялаш тизимлари орасида кўзнинг рангдор пардаси бўйича шахсни 
биометрик идентификациялаш бугунги кунда энг истиқболли йўналишлардан 
бири ҳисобланади ва у турли соҳаларда, масалан, ҳукумат, ҳарбий, суд, ҳуқуқ-
тартибот, молия муассасаларидаги махфий ва хизмат биноларига киришни 
назорат қилишда, локал ва комплекс тизимларга киришни чеклашда, 
автоматлаштирилган чегаравий назоратни амалга ошириш ва бошқаларда 
қўлланилмоқда. Бунинг асосий сабаби бўлиб, кўзнинг рангдор пардасининг 
қуйидаги ўзига хос хусуcиятлари ҳисобланади: 
- ноёблик. Кўзнинг рангдор пардаси тасвири юқори даражадаги 
тасодифийликка эга, тасодифийлик даражаси қанчалик юқори бўлса, аниқ 
тасвирнинг ноёблилик эҳтимоли шунчалик катта бўлади. Тасодифийлик 
математик нуқтаи назардан эркинлик даражаси билан тавсифланади. Тадқиқотлар 
шуни кўрсатдики, кўзнинг рангдор пардаси текстураси 250 та эркинлик 
даражасига эга бўлиб, у бармоқ изининг эркинлик даражаси (35) ва юз тасвири 
эркинлик даражаcи (20) дан анча юқори [6]; 
- генетик боғлиқмаслик. Кўзнинг рангдор пардасининг ноёблиги, унинг 
генетик боғликмаслиги билан мувофиқлашган бўлиб, у ҳаттоки эгизакларда ҳам 
фарқланади [7]. 
- юқори даражадаги информативлик. Кўзнинг рангдор пардаси кичик 
деталлардан ташкил топган мураккаб тасвирга эга бўлиб, кўплаб белгилар 
тўпламини ўз ичига олади;
- таниб олиш натижасининг ёшга боғликмаслиги. Кўзнинг рангдор пардаси 
ранги ўзгариши мумкин, аммо узор (нақш чизиқлари) доимий бўлиб қолади [7];

---

13 
-контактсизлик, яъни шахсни оптик қурилмалар билан қайд этишда физик 
контанктнинг мавжуд эмаслиги ва масофадан таниб олиш (10 смдан 1-3 метргача) 
имконияти.
Қайд этилганлар эса, шахсни таниб олиш учун юқори ишончли биометрик 
тизимларда кўзнинг рангдор пардасидан шахсни бошқа шахсдан фарқловчи 
барқарор, яхши ифодаланган ва юқори информативли биометрик объект сифатида 
фойдаланиш мумкинлигини кўрсатади.