O‘zbekiston Respublikasi fanlar akademiyasi Volume 4

O‘zbekiston Respublikasi fanlar akademiyasi 
Volume 4 | Conference Proceedings 1 | 2023
O‘zbek tili, adabiyoti va folklori instituti 
Alisher Navoiy adabiy va ilmiy merosini 
o‘rganish masalalari 
DOI: 10.24412/2181-1385-2023-1-313-319
 
 
 
 
 
 
317
 
8-fevral 
https://tai.uz/ Xalqaro konferensiya 
yozganlar, g„azallariga muxammaslar bog„laganlar. Ular orasida Navoiyga muhabbati 
va sadoqati cheksizligi jihatidan Maxtumquli alohida ajralib turadi. Qator she‟rlarida 
buyuk salafini ixlosu e‟tiqod bilan tilga oladi.
Alisher Navoiyning 
qozoq adabiyotiga
ham ta‟siri kuchli. “Layli va Majnun”, 
“Farhod va Shirin”, “Saddi Iskandariy” dostonlari qozoq oqinlari tomonidan 
kuylanib, qozoq xalqi o„rtasida keng yoyilgan va ularning ma‟naviy mulkiga 
aylangan. Ular shoir asarlarini goh qisqartirib, goh o„zgartirib, goh voqealarni qozoq 
zaminiga ko„chirib, goh alohida bobini olib ijro etganlar. Qozoq xalqi orasida Mir 
Alisher Sultonshin degan podshoning vaziri sifatida tasvirlangan qator rivoyatlar 
yaratilgan. Shaodi Jongirov (1865–1933) Navoiy ta‟sirida “Hotamtoyning hikoyasi”, 
“Bahrom Go„r”, “Iskandar Zulqarnayn” kabi asarlar yaratgan. Turmag„ambet 
Iztileuov (1882–1939) “Iskandar”, “Doroynoma” asarlarini Navoiyga nazira tarzida 
yozadi. Maylixo„ja Sultonxo„ja o„g„li (1835–1898) shoirni ulug„lab, jumladan, 
shunday deydi: 
O‘zbekdan o‘tgan Navoiy 
Tilning gavhar guli edi. 
Cho„qon Valixonov, Abay Qo„nonboyev, Sobit Muqonov, Muxtor Avezovlar 
ham Navoiyni ustoz deb bilgan va o„z xalqiga tanishtirgan zotlardan hisoblanishadi. 
Qozoq shoirlari ichida Navoiydan eng ko„p ta‟sirlangan va uni o„ziga ijod yo„lida 
rahnamo deb bilgan Abaydir (1845–1904). U shoir asarlari bilan madrasadayoq 
tanishgan va 14 yoshida o„zgan she‟ridayoq o„z ustozlari qatorida ixlos va iftixor 
bilan tilga olgan edi: 
Fuzuli, Shemsi, Seyxali, 
Navoiy, Sa’di, Firdousi, 
Xoja Hafiz – bu hemmesi 
Medet ber shag‘iri feriyad. 
Abayning “Iskandar” dostonini yaratishda boshqa Sharq shoirlari kabi 
Navoiyning “Saddiy Iskandariy” dostonidan ham ta‟sirlangani va ilhomlangani 
ma‟lum.
Tatar xalqi
orasida ham Navoiy asarlari asrlar davomida sevib o„qilgan. 
O„tgan asr boshidayoq tatar ma‟rifatparvari Qayum Nosiriy “Adabiyot qoidalari” 
kitobiga shoirning “Mahbub ul-qulub” asaridan “Dehqonlar zikrida” maqolatini 
tarjima qilib kiritadi. 1914-yili “Sho„ro” jurnalida “Muhokamat ul-lug„atayn” asari 
tarjimasi bosiladi. Abdulla To„qayning “Muhabbat”, “Bir 
rasmga”, “Bo„lmasa” kabi she‟rlari bevosita Navoiy ta‟sirida 
dunyoga kelgan [8,55–80].

---